Umiejętność czytania i pisania wiąże się bezpośrednio z umiejętnością różnicowania dźwięków mowy. Dzieci uczą się przeprowadzać syntezę i analizę dźwiękowych form wyrazów. Dla dziecka z wadą wymowy prawidłowa analiza i synteza wyrazowa jest w znacznym stopniu utrudniona. Nie potrafi ono wypowiedzieć prawidłowo określonego dźwięku, często zastępuje je innym, niewłaściwym. Poprawność czytania i pisania w dużej mierze zależy od opanowania prawidłowej artykulacji. Dzieci przejawiające zaburzenia artykulacji często źle piszą i nieprawidłowo czytają.
Nie wszystkie wady wymowy mają wpływ na naukę. Nieprawidłowa artykulacja polegająca na deformowaniu dźwięku nie jest przyczyną złego zapisu danej głoski. Dziecko inaczej realizuje głoskę w wymowie, ale zapisuje ją poprawnie tzn. głoska s wymawiana międzyzębowo lub bocznie jest zapisywana tak samo, poprzez literę s, gdyż nie ma w naszym języku różnych możliwości zapisu danej głoski. Zatem nie wszystkie wady wymowy mają odbicie w piśmie. Dziecko, które zamiast r przedniojęzykowego wymawia r języczkowe nie zapisze głoski inaczej, tylko w postaci litery r. Wiele form deformacji głosek (nie zamiany głosek) nie znajduje i nie znajdzie odpowiednika w piśmie.
Błędy w pisowni spowodowane wadliwą artykulacją ujawniają się przede wszystkim wtedy, jeśli dwu głoskom w wypowiedzi otoczenia odpowiada jedna głoska w wymowie danej osoby. Są to wszystkie paralalie. Jest to rodzaj dyslalii polegający na substytucji (zastępowaniu) jednej głoski przez drugą. W przypadku substytucji dwa fonemy systemu językowego mają w wymowie dziecka tę samą realizację. Na przykład zamiast sz i s dziecko wymawia tylko s. Najczęściej substytucji ulegają takie fonemy jak: r, sz, ż, cz, dż.
Najwięcej problemów dydaktycznych maja uczniowie z parasygmatyzmem, pararotacyzmem oraz mową bezdźwięczną dlatego, że uczniowie ci tak jak mówią, tak piszą. Pararotacyzm powoduje powstawanie wielu homonimów, np. bór zamiast ból, lak zamiast rak itp. Także gammacyzm i kappacyzm (zamiana głosek g, k na t, d) powoduje, że kot brzmi tot itp.
W przypadku mogilalii (pomijaniu głosek) również pojawiają się błędy w pisowni. Całkowity brak dźwięku powoduje wymowę np. yba zamiast ryba itp.
Nieprawidłowa artykulacja polegająca na zniekształceniu pojedynczych dźwięków zazwyczaj nie jest przyczyną zmniejszenia zrozumiałości wypowiedzi. Natomiast opuszczanie lub zastępowanie go innym zawsze powoduje zmniejszenie zrozumiałości wypowiedzi wymowy danej osoby.
Uczniowie z zaburzeniami artykulacyjnymi posiadają biernie opanowany system fonologiczny, jednak nie realizują go prawidłowo. Uczniowie podczas pisania ze słuchu, mimo prawidłowego wzorca słuchowego i biernego opanowania systemu fonologicznego w przypadku paralalii popełniają błędy. Jest tak dlatego, że duże znaczenie ma mowa dziecka, które zapisując usłyszny tekst cicho wypowiada poszczególne głoski lub wykonuje właściwe im bezgłośnie ruchy artykulacyjne. Zatem osoby z paralalią mają mniejszy zasób głosek niż liter (np. literą l zapisuję głoski r, l). Podobnie dzieje się przy wymowie bezdźwięcznej. Dzieci nie wymawiają spółgłosek dźwięcznych zwartych, zwarto-szczelinowych i szczelinowych i zastępują je odpowiednikami bezdzwięcznymi. Powstają wtedy następujące błędy w pisowni: kotowy zamiast gotowy, totek zamiast kotek itp. Może pojawić się tez trudność w przyswojeniu sobie reguł ortograficznych, które opierają się na prawidłowej wymowie. W przypadku ucznia z mową bezdzwięczną wyrazy wymawiane są zawsze tak samo, nie ma możliwości skorzystania z zasad ortograficznych (uczeń wymaiwa łafa - łąfka, staf - stafy, sakatka - sakatek).
Dlatego najważniejszym punktem przezwyciężenia trudności w czytaniu i pisaniu jest nauka poprawnej artykulacji. Im dziecko szybciej przezwycięży niewłaściwą wymowę, tym szybciej pozna litery i tym samym pozbędzie się lub w ogóle uniknie błędów w pisaniu i czytaniu.
|
