Przypadki dysleksji, zdaniem prof. Marty Bogdanowicz, nie rodzą się w szkole. Dzieci "ryzyka dysleksji" znajdują się w naszych przedszkolach i klasach zerowych /Bogdanowicz, 1985/.
Zainteresowałam się tym zagadnieniem, gdyż jestem logopedą i zdecydowana większość moich pacjentów to dzieci w tym właśnie wieku. Ponadto w trakcie swojej praktyki zawodowej zaobserwowałam, że duży odsetek dzieci mających problemy dyslektyczne miało w przeszłości opóźniony rozwój mowy. Analizując różne publikacje i artykuły, uczestnicząc w konferencjach dotyczących dysleksji mogę stwierdzić, iż jest to bardzo istotny czynnik, który w dużym stopniu przyczynia się do późniejszych trudności w nabywaniu umiejętności czytania i pisania.
Spośród wielu form pracy z dziećmi z trudnościami w czytaniu i pisaniu METODA DOBREGO STARTU okazała się doskonałym uzupełnieniem terapii logopedycznej dzieci:
- z opóźnionym rozwojem słowno-pojęciowym,
- jąkających się,
- z obniżoną percepcją słuchową / z trudnościami w koncentrowaniu się na dźwięku, z niewykształconą analizą i syntezą słuchową, z obniżoną pamięcią słuchową, z trudnościami w koordynacji słuchowo-ruchowej i koordynacji wzrokowo-słuchowo-ruchowej/.
Założeniem METODY DOBREGO STARTU jest jednoczesne rozwijanie funkcji językowych, funkcji spostrzeżeniowych: wzrokowych, słuchowych, dotykowych, kinestetycznych /czucie ruchu/ i motorycznych oraz współdziałania między tymi funkcjami /Bogdanowicz, 1985/.
Zajęcia prowadzone MDS z punktu widzenia organizacji przebiegają według stałego schematu:
- Zajęcia wprowadzające.
- Zajęcia właściwe:
- ćwiczenia ruchowe,
- ćwiczenia ruchowo-słuchowe,
- ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe.
- Zajęcia końcowe.
W części pierwszej wprowadzającej logopeda może kształcić kompetencję językową zarówno w aspekcie odbioru jak i budowania wypowiedzi poprzez:
- wzbogacanie słownictwa związanego z częściami ciała, kierunkami w przestrzeni, z treścią piosenki,
- wzbogacanie wiedzy dzieci o otaczającym świecie, wyjaśnianie trudnych słów,
- rozwijanie mowy i myślenia /analizowanie, syntetyzowanie, porównywanie, uogólnianie abstrahowanie cech przedmiotu/,
- korygowanie popełnianych błędów artykulacyjnych, gramatycznych
- doskonalenie percepcji słuchowej /koncentracja na dźwięku, doskonalenie pamięci słuchowej,
- kształcenie kompetencji fonologicznej /kształcenie słuchu fonemowego, doskonalenie analizy i syntezy sylabowej i fonemowej/.
Zajęcia rozpoczynamy od ćwiczeń orientacyjno-orządkowych, które służą koncentrowaniu uwagi i kształceniu orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. Mogą mieć formę przywitania i zabawy ruchowej. Dzieci uczą się rozróżniać i nazywać części ciała /np. ramię, łokieć, brwi, rzęsy/, odróżniać prawe i lewe części ciała. Ćwiczenia stwarzają okazję do odróżniania kierunków w przestrzeni: góra-dół, nad-pod, obok, w, dookoła, strona lewa - prawa. Zabawa w "powitanie paluszków", czyli zestawienie odpowiadających sobie palców prawej i lewej ręki jednej lub dwóch witających się osób służy usprawnianiu motoryki rąk.
Następnie dzieci słuchają i uczą się nowej piosenki, odtworzonej z magnetofonu lub wykonanej przez nauczycielkę. Piosenka ta będzie towarzyszyła dalszym zajęciom. W rozmowie z nauczycielką jest omawiana treść piosenki, są wyjaśniane trudne słowa.
Przy każdej okazji wprowadza się pojęcia nadrzędne /owoce, warzywa, itp./. Starsze dzieci możemy pytać o podobieństwa i różnice pomiędzy różnymi przedmiotami, zasady klasyfikacji, wydzielanie podgrup.
Słuchając odpowiedzi, zwracamy uwagę na sposób wypowiadania się dzieci, prawidłowe formułowanie wypowiedzi, na poprawność wymowy.
W zabawie w "zagadki językowe" terapeuta wykorzystuje tekst piosenki do rozwijania kompetencji językowej na dwóch poziomach:
- na poziomie epijęzykowym - jest to "intuicyjne" wykonywanie tych zadań na materiale werbalnym na podstawie, tzw. wyczucia językowego /pytamy dzieci czy dwa słowa różnią się między sobą/;
- na poziomie metajęzykowym - jest to wykonywanie tych zadań z pełną świadomością intelektualną, a więc z udziałem, tzw. świadomości fonologicznej /pytamy dzieci na czym polega różnica między dwoma słowami/.
Kompetencja językowa jest rozwijana na trzech płaszczyznach:
- fonologicznej,
- syntaktycznej,
- semantycznej.
Kształcenie kompetencji fonologicznej obejmuje:
- Ćwiczenia w różnicowaniu i rozpoznawaniu dźwięków mowy - głosek /tzw. słuch fonemowy/, np. dzieci odróżniają głoski podczas porównywania paronimów, czyli par wyrazów różniących się tylko jedną głoską, np. porównują słowa "kotek" - "płotek", podają czy słyszą dwa te same czy inne słowa;
- Ćwiczenia w dokonywaniu analizy sylabowej i fonemowej słów, czyli dzieci wydzielają cząstki słów /na początku słowa, tzw. aliteracje lub na końcu - rymy/, sylaby i głoski ze słów;
- Ćwiczenia w dokonywaniu syntezy sylabowej i fonemowej, czyli dzieci łączą podawane w izolacji cząstki słów, sylab i głosek w słowa;
- Ćwiczenia w dokonywaniu operacji na sylabach i głoskach, czyli dzieci zmieniają strukturę słów, wyodrębniają lub tworzą nowe słowa, odszukują słowa ukryte w innych słowach; dokonują tych operacji, np. przez przestawianie, opuszczanie, dodawanie: cząstek słów, sylab i głosek /w pojedynczych słowach i w parach słów/.
Rozwijanie kompetencji syntaktycznej odbywa się poprzez:
- Wydzielanie z tekstów zdań, słów,
- Ustalanie poprawności budowy zdań ze względu na reguły gramatyki,
- Przekształcanie form gramatycznych.
Rozwijanie kompetencji semantycznej dokonuje się poprzez:
- Poszerzanie słownictwa,
- Podnoszenie wrażliwości dziecka na znaczenie słów,
- Różnicowanie znaczeń, kategoryzowanie pojęć, itp.
W części drugiej /właściwej/ zajęcia rozpoczynamy od ćwiczeń ruchowych. Mają one na celu rozwijanie świadomości własnego ciała, pamięci, percepcji dotykowej i kinestetycznej /odczuwanie ruchu/, usprawnianie motoryki dużej i małej, koordynacji ruchów.
O istotnym związku rozwoju ruchowego z rozwojem mowy dziecka pisze w swoim artykule Iwona Michalak-Widera /2008/: "Mowa dziecka rozwija się prawidłowo, gdy jego sprawność ruchowa przebiega bez zakłóceń... Systematyczne dawki ćwiczeń przygotowujące do prawidłowego wypowiadania się wzorcowych głosek języka polskiego, winny przebiegać dwutorowo. Z jednej strony powinny stanowić klasyczny trening mowny. Z drugiej strony należy pamiętać o umiejętnym wplataniu elementów ruchu całego ciała wraz z usprawnianiem małej motoryki".
Ćwiczenia ruchowo-słuchowe - mają wszechstronne znaczenie w rehabilitacji zaburzonych funkcji psychomotorycznych. Kształcą gnozje palców, precyzję i elastyczność ruchów, koordynację ruchów obu rąk, usprawniają więc funkcjonowanie analizatora kinestetyczno-ruchowego, który jest również odpowiedzialny za czucie ułożenia narządów artykulacyjnych. Ze względu na udział elementu muzycznego i rytmicznego rozwijają percepcję słuchową , poczucie rytmu, pamięć sekwencyjną, aktywizują zatem czynność analizatora słuchowego, mającego kluczowe znaczenie w rozwoju mowy u dzieci.
Ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe - rozwijają współdziałanie wszystkich trzech analizatorów, a więc kształcą koordynację ruchowo-słuchowo-wzrokową, czyli integrację percepcyjno-motoryczną /Bogdanowicz, 1985/.
Kreślenie znaków, liter z równoczesną recytacją bądź śpiewem prostych tekstów rymowanych, piosenek zmusza dziecko do śledzenia ruchu i słuchania tekstu rymowanki lub piosenki. Wielokrotne powtarzanie tekstów pozwala poznawać nowe słowa i ćwiczy pamięć /wielokrotność powtórzeń sprzyja wymawianiu przez dziecko początkowo ostatnich sylab w wersach, następnie wybranych wyrazów i w końcu recytacji całego tekstu lub piosenki/.
Na zakończenie mojego krótkiego referatu przytoczę słowa francuskich terapeutek Procus i Block, które doskonale oddają sens terapii psychomotorycznej, jaką niewątpliwie jest również
Metoda Dobrego Startu: "przez usprawnianie ciała, osiągnięcie ruchu dowolnego /tj. celowego/ dziecko dochodzi stopniowo do panowania nad sobą, a to prowadzi do lepszego posługiwania się pamięcią, rozumowaniem, mową". Stopniowo dochodzi do lepszej integracji systemu nerwowego jako całości. /Kułakowska, Zychowicz, 2008/
Bibliografia
- Bogdanowicz M., Metoda Dobrego Startu, WSiP SA, Warszawa 1985
- Michalak-Widera I., Stymulacja językowa najmłodszych, [w] Porayski-Pomsta J. /red/ "Diagnoza i terapia w logopedii", Dom Wydawniczy "Elipsa", Warszawa 2008, s. 349
- Kułakowska Z., Zychowicz B., Neurofizjologia mowy i konsekwencje terapeutyczne, [w] Porayski-Pomsta J./red/ "Diagnoza i terapia w logopedii", Dom Wydawniczy "Elipsa", Warszawa 2008, s. 226
- Stecko E., Wpływ analizatora ruchowego na dojrzewanie funkcji słuchowych - wyznacznik zakresu profilaktyki logopedycznej, [w] Stecko E., "Zaburzenia mowy dzieci - wczesne rozpoznawanie i postępowanie logopedyczne", Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2002.
|
