Metody aktywizujące w nauczaniu

mgr Joanna Świetlicka


Jako nauczyciel przyrody w swojej pracy bardzo często wykorzystuję metody aktywizujące podczas lekcji i zajęć pozalekcyjnych. Najważniejszym zadaniem nauczyciela nie powinno być tylko przekazywanie "suchej" wiedzy, ale przede wszystkim kształtowanie umiejętności, zachowań i postaw, czyli stymulowanie ucznia do stosowania zdobytej wiedzy w praktycznym działaniu.

Wszyscy jesteśmy przekonani, że motywację do nauki i zainteresowanie przedmiotem budzi emocjonalne zaangażowanie uczniów, a nie tylko przekaz informacji. Opierając się na zainteresowaniach jako głównym motywie uczenia się, stosunkowo łatwo można wprowadzać metody aktywizujące, czyli takie, w których uczeń stara się nie tylko biernie przyjąć wiedzę, ale w sposób czynny ją zdobywać. Część wiedzy to pewne fakty, o których dowiaduje się od nauczyciela, telewizji, Internetu lub z książki. Wiadomo jednak, że znacznie dłużej pamięta się informacje zdobyte w wyniku własnych poszukiwań niż te z wykładów.

Metody aktywizujące zwiększają skuteczność nauczania, sprawiają, że zajęcia stają się bardziej atrakcyjne dla ucznia, zwiększają jego zainteresowanie zasadzie każdym przedmiotem. Wyzwalają ciekawość i większe zaangażowanie u uczniów. Nauczając metodami aktywizującymi nauczyciel pełni rolę przewodnika organizującego sytuacje dydaktyczne, sterującego odkrywaniem przez ucznia wiedzy.

Metody aktywizujące mogą być stosowane podczas całej jednostki lekcyjnej lub w wybranej fazie lekcji. Są one często również skutecznym, sposobem na przełamanie niechęci uczniów do szkoły, przedmiotu, a nawet nauczyciela.

Bardzo ważne są warunki potrzebne do wywołania aktywności ucznia. Aby pobudzić ucznia do twórczej pracy należy:

  • umożliwić mu realizację własnych pomysłów
  • wywołać poczucie sensu tego co robi,
  • uwzględnić jego zainteresowania,
  • zapewnić mu poczucie bezpieczeństwa,
  • pozwolić mu na udział w planowaniu i podejmowaniu decyzji,
  • dostrzegać wkład jego pracy, a nie tylko efekty.

Stosując metody aktywizujące nie prowadzimy "ucznia za rękę", ale stwarzamy warunki, aby potrafił się uczyć myśleć, poszukiwać, doskonalić, komunikować się działać i współpracować w grupie, aby brał odpowiedzialność za swoje efekty uczenia się.

METODY AKTYWIZUJĄCE - to sposób działania grup i prowadzącego umożliwiający aktywne uczenie się, czyli uczenie się poprzez działania i przeżywanie.

Metody te charakteryzują się:

  • dużą siłą stymulowania aktywności uczniów i nauczycieli
  • wysoką skutecznością
  • dużą różnorodnością i atrakcyjnością działania

Metody aktywizujące pozwalają nie tylko rozbudzić w uczniu zainteresowanie przedmiotem czy sprawdzić jego wiedzę. Główna zaleta tych metod polega na doskonaleniu umiejętności przydatnych nie tylko podczas lekcji, ale również w codziennym życiu, np. umiejętności wyciągania wniosków, myślenia analitycznego i krytycznego, łączenia zdarzeń i faktów w związki przyczynowo-skutkowe, umiejętności właściwego zachowania się w nowej sytuacji, komunikatywności, dyskutowania, kreatywności.

Metody aktywizujące można podzielić na:

  • metody problemowe, rozwijające umiejętność krytycznego myślenia.
    Polegają one na przedstawieniu uczniom sytuacji problemowej oraz organizowaniu procesu poznawczego. Wykorzystywane są przy tym różnorodne źródła informacji np. filmy dydaktyczne, fotografie, rysunki, Internet, dane liczbowe. Na zachodzące wówczas procesy poznawczo-wychowawcze składa się analizowanie, wyjaśnianie, ocenianie, porównywanie i wnioskowanie. Przykładowe metody: burza mózgów, obserwacja, dyskusja panelowa, metoda problemowa, studium przypadku.
  • metody ekspresji i impresji, nastawione na emocje i przeżycia.
    Powodują wzrost zaangażowania emocjonalnego uczniów. Jest on efektem doznań i przeżyć związanych z wykonywaniem określonych zadań (np. gra dydaktyczna). Przykładowe metody: drama, metoda symulacyjna, mapa mózgu, metoda laboratoryjna, metoda projektu
  • metody graficznego zapisu, w których proces podejmowania decyzji przedstawia się na rysunku.
    Zachęcają do samodzielnego podejmowania decyzji. Przykładowe metody: drzewko decyzyjne, rybi szkielet, plakat, mapa mentalna, śnieżna kula, mapa skojarzeń.

Przykłady metod aktywizujących

Burza mózgów - przykład dyskusji polegającej na umożliwieniu uczniom szybkiego zgromadzenia wielu konkurencyjnych lub uzupełniających się hipotez rozwiązania problemu. Można zgłaszać wszystkie pomysły i rozwiązania, w obojętnej formie, tak żeby nawet chwila namysłu nad poprawnością językową nie zmniejszyła pomysłowości. Pomysły te nie mogą być oceniane, ani komentowane, a na ich autorów nie spada żadna odpowiedzialność, czy konsekwencja za ich podanie. Cała konstrukcja burzy mózgów jest tak pomyślana, aby przerwać komunikację między fazą pomysłów i fazą oceniania pomysłów.
Inne nazwy tej metody to: giełda pomysłów, sesja odroczonej oceny, jarmark pomysłów, konferencja dobrych pomysłów.

Dyskusja panelowa (dyskusja obserwowana)
Charakteryzuje ją istnienie dwóch ciał:

- dyskutujących ekspertów (panel)
- uczących się słuchaczy (audytorium).
Najpierw wypowiadają się eksperci, wprowadzając w temat, potem dyskutują między sobą, a następnie głos może zabierać każda osoba z audytorium.

Studium przypadku - metoda ta polega na analizie przypadku rzeczywistego lub hipotetycznego. Nauczyciel przedstawia uczniom zadanie do wykonania i udziela przydatnych wskazówek działania. Uczniowie wymieniają własne propozycje rozstrzygnięcia problemu. Z pomocą nauczyciela podają ich pozytywne i negatywne skutki, po czym wybierają rozwiązani najlepsze.

Drama - służy interpretacji utworów literackich, wydarzeń historycznych.
Uczniowie działają zgodnie ze swoją wyobraźnią i "na gorąco" ustalają kierunek rozwoju fikcyjnych zdarzeń, w których uczestniczą. Każda osoba uczestnicząca w dramie działa na swoim poziomie rozwoju i nie oczekuje się od niej, by osiągała takie rezultaty jak inni. Ważne jest motywowanie do pracy uczniów nieśmiałych. Wszyscy są aktywnymi uczestnikami, nie ma podziału na aktorów i publiczność.

Metoda symulacyjna - umożliwia uczniom stworzenie modelu pewnej rzeczywistości.
Odgrywając w niej określone role, starają się oni osiągnąć wytyczony cel. Symulacja upraszcza w znacznym stopniu przedstawioną rzeczywistość. Jest to duża zabawa na "niby" Uczniowie odgrywają bohaterów symulowanego wydarzenia. Symulacje mogą obejmować takie umiejętności jak: rozmowa telefoniczna, zabawa w sklep, lekarza. Dzięki tej metodzie uczniowie rozwijają swoją inwencją twórczą, umiejętności społeczne i poznawcze. Kształtuje się ich system wartości. Metoda rozwija wrażliwość na problemy innych ludzi i przygotowuje do rozwiązywania trudnych problemów w realnym świecie.

Mapa mentalna (pojęciowa) zwana "mapą mózgu", "mapą pamięci" - jest to graficzny sposób zapisu informacji, który porządkuje wiadomości i pomaga w znalezieniu związków między nimi. Przy opracowaniu pojęcia można wykorzystać rysunki, symbole, wycinki, krótkie zwroty, hasła. Dzięki tej metodzie możemy uzyskać informacje o dotychczasowych wyobrażeniach i wiedzy na dany temat, sprawdzić opanowaną wiedzę i umiejętności, rozwiązywać problemy, zaplanować działanie, definiować pojęcia.

Zbieranie informacji w powyższej metodzie odbywa się przez notowanie skojarzeń. Metoda projektów - opiera się na praktycznym działaniu dotyczącym realizacji pewnego zdarzenia (projektu) zaproponowanego i zaprojektowanego przez uczniów
Etapy pracy nad projektem:

-określenie tematu projektu
-zadania, które mają wykonać uczniowie, aby osiągnąć cele
-źródła, do których należy sięgnąć przy zbieraniu informacji
-termin prezentacji
-kryteria oceny
-praca nad projektem
-prezentacja projektu
-ocena projektu

Drzewka decyzyjne - jest metodą realizującą decyzje w trudnych i niejednoznacznych sytuacjach. Może służyć analizie i pełnemu zrozumieniu ważnych decyzji w przyszłości. Pomaga uczniom przybliżyć kontrowersyjne postacie i decyzje, umożliwia podsumowanie wiadomości uczniów w atrakcyjnej formie oraz ich oceny. Z definicji wynika, że to wybór między dwiema lub więcej możliwościami. Wybór danego wariantu rozwiązania wymaga podjęcia decyzji zmusza ucznia do logicznego myślenia.

Rybi szkielet - nazwa techniki pochodzi od kształtu przypominającego rybi szkielet. Znana też jako "schemat przyczyn i skutków". Służy do identyfikacji czynników odpowiadających za powstanie problemu.

Śnieżna kula - inne nazwy: dyskusja szczeblowa, dyskusja piramidowa od indywidualnej pracy do stanowiska całej klasy.
Problem podany przez nauczyciela każdy uczeń rozważa indywidualnie i formułuje odpowiedź pisemną. Następnie uczniowie siadają dwójkami i ustalają wspólne stanowisko. Potem dwójki dobierają się w czwórki, czwórki w ósemki itd. i za każdym razem uzgadniane jest wspólne zdanie. Na koniec wypracowuje się jedno wspólne stanowisko całej klasy.

Metoda plakatu - polega na wizualnym opracowaniu problemu z wykorzystaniem: haseł, rysunków, symboli, schematów, fragmentów tekstu. Pomaga ona w uporządkowaniu zagadnień oraz zrozumienia związków między nimi. Plakaty mogą być wykonywane różnymi technikami plastycznymi.

Metaplan - jest to metoda graficznego przedstawiania przebiegu dyskusji, w trakcie której uczniowie analizują dane zagadnienie i poszukują wspólnego, optymalnego rozwiązania przed podjęciem decyzji. Metoda ta sprzyja rozwojowi umiejętności analizy, oceniania faktów, sądów i propozycji rozwiązań strony przeciwnej. Metaplan przygotowuje do prezentacji własnego punktu widzenia, argumentowania i obrony własnego zdania. Daje możliwość wysłuchania i brania pod uwagę poglądów innych osób, aktywizuje wszystkich uczniów, pozwala na wymianę myśli.

Zalety metod aktywizujących:

  • umożliwiają uczniom dopuszczenie do głosu w czasie lekcji,
  • rozwijają myślenie, dają okazję do rozmów, wymiany doświadczeń,
  • gwarantują dużą trwałość wiedzy zdobytej w sposób aktywny,
  • integrują grupę w czasie wspólnej pracy, zabawy,
  • rozwiązują uczniów intelektualnie i emocjonalnie,
  • uczą sztuki komunikowania się w grupie i świadomego uczestnictwa w życiu społecznym,
  • kształtują nastawienie nauczyciela na potrzeby ucznia,
  • są szansą na wyrwanie się z szarej szkolnej codzienności,
  • mają szczególnie dużą wartość w zajęciach z uczniami mniej zdolnymi,
  • sprzyjają zainteresowaniu uczniów tematem,
  • służą integracji wiedzy z różnych przedmiotów.

Myślę, że po zapoznaniu się z tym materiałem, wielu nauczycieli będzie w swojej pracy zawodowej często korzystać z metod aktywizujących podczas prowadzenia rożnego rodzaju zajęć. Uczniowie wolą na zajęciach dyskutować, rozwiązywać problemy niż słuchać wykładów i czytać "nudnych" często wiadomości. Młodzież w szkołach preferuje metody aktywizujące, gdyż zachęcają do samodzielnego podejmowania decyzji, powodują wzrost zaangażowania emocjonalnego uczniów oraz rozwijają umiejętność krytycznego myślenia.

Bibliografia:

  • Krzyżewska J. - "Aktywizujące metody i techniki w edukacji", Wydawnictwo J. Krzyżewska, Suwałki.

  • Rau K., Ziętkiewicz E. - "Jak aktywizować uczniów", Oficyna Wydawnicza , Poznań 2000.

  • Brudnik E. - "Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie" Zakład Wydawniczy SFS, Kielce 2000.
               
     
 
Strona główna Opinie W sieci Downloads Publikacje E-learning E-sklep O stronie