Zespół Downa jest spowodowany aberracją chromosomalną polegającą na trisomii chromosomu 21. Występuje on z częstością 1 na 700 urodzeń, a ryzyko wystąpienia prostej trisomii wykazuje zależność od wieku matki - powyżej 40 roku życia 1 na 45 urodzeń.
Rozwój językowy dzieci z zespołem Downa przebiega różnorodnie w zależności od stopnia upośledzenia, nasilenia stymulacji, motywacji, warunków anatomicznych.
Obserwacja mowy tych dzieci pozwala jednak na wyłonienie pewnych wspólnych dla rozwoju języka prawidłowości. Wszystkie mają podobną budowę aparatu oddechowego, artykulacyjnego i fonacyjnego, która nie sprzyja prawidłowemu oddychaniu, fonacji i wymowie. Krótkie, zgrubiałe struny głosowe, krótkie przewody nosowe, trzeci migdał, podniebienie gotyckie, częste wady zgryzu. Przerost masy języka powoduje oddychanie przez usta, co stanowi częstą przyczynę infekcji górnych dróg oddechowych. Najczęstszym zaburzeniem artykulacji jest międzyzębowość.
Obserwuje się nieprawidłową gospodarkę oddechową: krótki wydech, mówienie na wdechu. Ustawiczny katar, obecność trzeciego migdała mogą być przyczyną niedosłuchu. Tempo mowy jest przyspieszone bądź spowolniałe. Wymowa pozostaje niewyraźna, częste są zniekształcenia głosek, substytucje, elizje, metatezy, skracanie wyrazów, uproszczenia w grupach spółgłoskowych. Słownik czynny ubogi, w zdaniach liczne agramatyzmy.
Charakterystyczną cechą dzieci z zespołem Downa są przy dość dobrej sprawności fizycznej, zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowo-słuchowej oraz trudności manualne. Zaburzenie to obejmuje również ruchy narządów mowy. Towarzyszy mu słabe napięcie mięśniowe zarówno w kończynach, jak i w aparacie artykulacyjnym.
Rewalidację mowy u dzieci z zespołem Downa należy prowadzić wg określonych zasad, a mianowicie:
- 1) Warunkiem postępu naszych oddziaływań jest jak najwcześniejsze podjęcie stymulacji mowy.
- 2) Nauczenie mowy należy wiązać z działaniem, pracą, czynnościami, jakie wykonuje i jakim poddawane jest dziecko. Opracowane pojęcia muszą mieć wymiar realny, zastosowanie w zabawie, codziennym życiu dziecka. Poznanie treści słów powinno dokonywać się wielozmysłowo.
- 3) Wszystkie zdobyte przez dziecko umiejętności, opanowane słowa, należy ustawicznie utrwalać i wykorzystywać poprzez stwarzanie odpowiednich sytuacji komunikacyjnych.
- 4) Wszelkie formy aktywności słownej czy bezsłownej nastawionej na nawiązanie kontaktu z otoczeniem powinny być zauważone i nagradzane.
- 5) Rozwojowi mowy muszą towarzyszyć sprzyjające warunki w relacji dziecko-otoczenie.
- 6) Usprawnianie mowy dziecka musi być poprzedzone poznaniem jego możliwości, umiejętności, deficytów rozwojowych oraz warunków domowych.
- 7) Przy wprowadzaniu nowych zadań należy stosować zasadę stopniowania trudności.
- 8) Najefektywniejszą metodą oddziaływań rewalidacyjnych jest globalne usprawnianie wszystkich funkcji ze szczególnym zwróceniem uwagi na funkcje deficytowe w rozwoju mowy dziecka.
W programie ćwiczeń należy zwrócić uwagę na:
- Usprawnianie motoryki dużych i małych grup mięśniowych. Ważne są ćw. manualne, wyrabianie koordynacji i precyzji ruchów oraz ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mowy.
Przy usprawnianiu języka istotne znaczenie ma przestrzeganie zasady, by wszelkie ruchy języka zalecane do wykonania odbywały się w obrębie jamy ustnej, nigdy na zewnątrz (zmniejszamy tendencję do wysuwania języka między zęby).
Zalecane jest przestawienie dziecka ze sposobu połykania niemowlęcego na połykanie typu dorosłego. Ważne są także ćw. zwiększające napięcie warg: picie przez rurkę
(dodatkowo udrożnia przewody nosowe), zbieranie drobnych elementów wargami itp. Ćwiczenia czynne narządów artykulacyjnych mogą być uzupełnianie przez masaż w obrębie jamy ustnej.
- Wydłużanie wydechu dziecka i nauka racjonalnej gospodarki oddechowej
(ćw. oddechowe, ruchowo-oddechowe, śpiewanie, nucenie melodii)
- Przy dominujących zaburzeniach rozwoju mowy biernej należy nasilić ćwiczenia usprawniające odbiór i spełnianie przez dziecko poleceń słowno-gestowych i słownych. Ćwiczyć należy nazywanie przedmiotów, odpoznawanie osób z najbliższego otoczenia, znajomość nazw części ciała, czynności samoobsługowych oraz innych obserwowanych przez dziecko w najbliższym otoczeniu. W dalszym etapie można wprowadzić klasyfikację przedmiotową, rozwijanie orientacji przestrzennej i myślenia przyczynowo-skutkowego.
- Przy zaburzeniach ekspresji słownej należy stymulować reakcje słowne: w okresie wokalizacji przedsłownej, gaworzenia, a na wyższym poziomie wokalizacji użycia słów i zdań. Pomocne przy tym są zestawy dźwięko-naśladowcze, wspólne nucenie, śpiewanie, powtarzanie. Proces rozwijania wypowiedzi ekspresywnej wspomagają też wszelkiego rodzaju ćwiczenia słuchowe dostosowane do poziomu dziecka.
- W pracy nad rozwojem słownictwa biernego a następnie czynnego przechodzimy stopniowo od poznania najbliższego otoczenia do doświadczeń poza nim - spacery, wycieczki.
- Korygowanie sfery artykulacyjnej u dzieci z zespołem Downa nie zawsze przynosi oczekiwane efekty i jest możliwe.
Niejednokrotnie warunki anatomiczne uniemożliwiają prawidłową artykulację.
Rozwijanie umiejętności komunikacyjnych u dzieci z zespołem Downa jest bardzo trudne i żmudne. Wymaga wielokrotnego powtarzania tych samych ćwiczeń, ustawicznego wzmacniania oddziaływań, utrwalania zdobytych przez dziecko umiejętności. Istotą procesu rewalidacji mowy jest zapewnienie tym dzieciom możliwości nawiązania jak najpełniejszego kontaktu z otaczającym je światem.
Literatura:
- E.M. Minczakiewicz - "Jak pomóc w rozwoju dziecka z zespołem Downa".
Wyd. Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2001
- Cliff Cunningham - "Dzieci z zespołem Downa". WSiP, W-wa 1998
- H. Waszczuk - "Poradnik logopedyczny dla rodziców dzieci z zespołem Downa".
Zakład Logopedii Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1990
|
