Ciągle pogarszający się stan środowiska przyrodniczego zmusza nas wszystkich do zastanowienia . Nasuwa się pytanie - co musimy robić, aby powstrzymać dalszą dewastację przyrody?
"Sposób traktowania przyrody - zdaniem J. Frątczaka - zależy od tego kim jesteśmy, jaka jest nasza świadomość, jakie są nasze wartości. W dzisiejszych czasach budzi się na nowo poczucie szacunku i miłości do przyrody. Oznacza to postawę szacunku wobec nas samych. Traktując przyrodę i cały świat z szacunkiem, traktujemy siebie też z szacunkiem".
Świadomość ekologiczna, jako forma świadomości społecznej wyróżnia się w myśleniu i przeżyciach poszczególnych ludzi oraz funkcjonujących społecznie standardów pojmowania, przeżywania i wartościowania przyrody.
Podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa jest sprawą bardzo ważną. Tylko społeczeństwo ekologicznie świadome może być gwarancją bezpieczeństwa przyrody i podjąć działania na rzecz ochrony środowiska. Edukację ekologiczną jako kształcenie wiedzy, umiejętności teoretycznych, praktycznych a także rozwijanie wrażliwości emocjonalnej oraz chęci działania na rzecz ochrony przyrody należy zacząć już w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Wtedy to dziecko jest najbardziej podatne na wpływy otoczenia i przejawia ogromną plastyczność psychiczną, dużą zdolność przyswajania nowych umiejętności i wiadomości.
Aby edukacja dzieci z zakresu ochrony i kształtowania środowiska człowieka przebiegała prawidłowo powinna stanowić składową część działalności dydaktyczno-wychowawczej i wychowawczo-opiekuńczej nauczycieli i rodziców. Zasadniczym celem tej edukacji powinno być:
- poznawanie motywów i sposobów ochrony i kształtowania środowiska;
- wyrabianie umiejętności dostrzegania zjawisk w ekosystemach, przewidywania i oceny pewnych następstw obserwowanych zjawisk przyrodniczych i czynów człowieka;
- formowanie i umacnianie pozytywnych przekonań i postaw wobec określonych zjawisk i obiektów przyrodniczych środowiska człowieka, a także względem czynów podejmowanych przez ludzi, jak również ich zachowań w stosunku do elementów i całości tego środowiska.
W edukacji ekologicznej dzieci przedszkolnych i wczesnoszkolnych szczególną uwagę zwraca się na postawy. Postawę określa się jako "względnie trwałą strukturę procesów poznawczych, emocjonalnych i zachowań odnoszących się do jakiegoś przedmiotu lub dyspozycje do pojawienia się tych procesów i zachowań". Cechą tych zachowań jest pozytywny lub negatywny stosunek do jakiegoś obiektu lub zjawiska. Kształtując takie postawy szczególną uwagę przywiązujemy do:
- wrażliwości na środowisko przyrodnicze, szacunku do niego, racjonalnego korzystania z niego;
- dążności do kontaktu z nieskażonym środowiskiem przyrodniczym;
- poczucia odpowiedzialności za stan oraz pomnażanie zasobów pożądanego środowiska przyrodniczego.
W zakresie rozwijania wrażliwości wobec przyrody należy zwrócić uwagę na:
- wiedzę dzieci z zakresu budowy, trybu i warunków życia roślin i zwierząt, zjawisk przyrody nieożywionej a także na źródła tej wiedzy;
- umiejętność przestrzegania i oceny przez dzieci piękna obiektów i zjawisk przyrodniczych;
- umiejętność przekazywania przez dzieci ich wiadomości i wyrażania uczuć w różnorodnych formach ekspresji (językowej, graficznej, ruchowej);
- zdolność oceny przez dzieci niewłaściwego zachowania się innych wobec przyrody (okrucieństwo, animozje, przesądy) i reagowania na nie.
Kształtowanie u dzieci szacunku do przyrody powinno uwzględniać:
- wpajanie zrozumienia, że przyroda jest dla człowieka użyteczna i dlatego należy ją szanować;
- uświadomienie dzieciom, że niektóre gatunki roślin i zwierząt oraz obiekty przyrody nieożywionej są rzadkością i dlatego należy je chronić i opiekować się nimi.
Rozwijając dyspozycje do racjonalnego korzystania z przyrody należy tak organizować działania dziecka, aby:
- zrozumiało, że to wszystko, co człowiekowi jest niezbędne do życia czerpie z przyrody;
- zdawało sobie sprawę, że człowiek nadmiernie zanieczyszcza przyrodę, dlatego też należy ograniczyć ten proces, a najlepiej zapobiec mu;
- umiało korzystać z zasobów przyrody i dóbr materialnych w trakcie zabaw, uczenia się, w pracy i odpoczynku;
- było wrażliwe na zanieczyszczenia nie tylko swojego (najbliższego) środowiska ale i innych;
- miało opiekuńczy stosunek do organizmów żywych i niektórych obiektów nieożywionych.
Dążność do kontaktu dziecka z przyrodą polega na:
- odczuwaniu przez nie emocjonalnej z nią więzi;
- pragnieniu przebywania w środowisku przyrodniczym;
- wdrażaniu do przestrzegania podstawowych zasad ochrony przyrody.
Poczucie odpowiedzialności za środowisko życia swoje i innych powinno obejmować:
- troskę o zachowanie środowiska przyrodniczego;
- wdrażanie do odpowiedzialnego działania na rzecz ochrony tego środowiska;
- rozumienie, że środowisko przyrodnicze jest podstawowymi koniecznym kompleksem elementów dla zdrowia i życia każdej jednostki i grupy ludzkiej;
- uświadomienie, że zdrowie obecnego i przyszłych pokoleń zależy i w coraz większym stopniu będzie zależało od warunków zdrowotnych otoczenia.
W kształtowaniu postawy "człowieka ekologicznego" należy uwzględnić wiek rozwojowy dzieci przedszkolnych, ich sposób myślenia i odczuwania. W stosunku do dzieci trudno używać sformułowania "człowiek ekologiczny". O wiele trafniejsze będzie określenie "przyjaciel Ziemi". Zrozumiałe staje się również to, że dzieci nie mogą podejmować działań takich jak osoby dorosłe i dlatego zasady, którymi powinny się kierować muszą być ustalone na miarę ich możliwości.
Literatura:
- J. Frątczak: Kształtowanie i ochrona środowiska w edukacji dzieci przedszkolnych;
- J. Frątczak: Świadomość ekologiczna dzieci, młodzieży i dorosłych w aspekcie edukacji szkolnej i nieszkolnej;
- S. Mika: Psychologia społeczna dla nauczycieli.
|
