Jednym z istotnych celów szkoły jest przygotowanie ucznia do życia. Rzeczywistość, w której funkcjonuje szkoła, systematycznie i bardzo szybko się zmienia. Dynamika przemian cywilizacyjnych, niebywały rozwój nauki oraz technologii informacyjnej, wyznacza edukacji wciąż nowe zadania, często wymusza przebudowę szkoły, której celem powinno być przekazywanie uczniom rzetelnej wiedzy, a także kształtowanie i doskonalenie umiejętności praktycznego z niej korzystania i przygotowanie do samodzielnego jej poszukiwania Umiejętność czytania ze zrozumieniem ma szczególne znaczenie
w procesie edukacyjnym. Może i powinna ona być kształtowana i doskonalona na każdym jego etapie.
Tymczasem badania dotyczące tej umiejętności wykazują, że nie jest ona dostatecznie kształtowana w szkolnej codzienności. Wielką trudność sprawia zarówno uczniom, jak, i niestety, często osobom dorosłym, czytanie ze zrozumieniem tego,
co pozwala im właściwie funkcjonować w skomplikowanej, błyskawicznie się zmieniającej rzeczywistości. Brak tej umiejętności lub niewystarczające jej opanowanie często jest przyczyną wielu niepowodzeń szkolnych, a tym samym rodzi sytuacje trudne i często stresowe.
Bezsprzeczną koniecznością staje się zatem rozwijanie umiejętności czytania cichego ze zrozumieniem już od najwcześniejszych lat pobytu dziecka w szkole. Trudno zapewne wyobrazić sobie orientację we współczesnym świecie bez umiejętności czytania i pisania, dzięki którym człowiek jest w stanie poznać nową rzeczywistość
i uzyskać nowe informacje. Czytanie zaspokaja nasze codzienne potrzeby zdobywania wiedzy, dostarczania informacji, ale także rozrywki, kształtowania poglądu na świat, rozwijania osobowości.
Czytanie jest jedną z najważniejszych umiejętności rozwijanych oraz doskonalonych w pierwszych latach nauki szkolnej. Od opanowania tej umiejętności
w dużej mierze zależy powodzenie szkolne ucznia, bowiem służy ona zdobywaniu szeroko rozumianej wiedzy, potrzebnej nie tylko w szkole. W literaturze pedagogicznej istnieje wiele definicji czytania. Do najczęściej cytowanych należy uogólniona definicja procesu czytania sformułowana przez Tinkera i McCullugh: "Czytanie polega na rozpoznawaniu drukowanych lub pisanych symboli, służących jako bodźce do przywoływania znaczeń nagromadzonych dzięki wcześniejszemu doświadczeniu życiowemu i tworzeniu nowych znaczeń drogą manipulowania pojęciami, które są już czytelnikowi znane. Uzyskane tą drogą znaczenia są organizowane w procesy myślowe, dostosowane do celów przyświecających czytelnikowi."
Czytanie jest umiejętnością wieloaspektową, na którą składają się następujące poziomy:
- rozumienie,
- technika,
- szybkość.
Jedną z form czytania głośnego jest czytanie zbiorowe, nazywane także chóralnym, występujące we wszystkich klasach nauczania początkowego. Czytanie zbiorowe powinno się organizować po omówieniu treści czytanki oraz po omówieniu sposobu czytania, gdy wszyscy uczniowie rozumieją jej treść i wszyscy uczniowie rozumieją jej treści i wszyscy poprawnie ją czytają.
Zdaniem E. Malmquista, celem czytania głośnego w pierwszych klasach szkoły podstawowej powinno być:
- osiągnięcie dobrej techniki czytania,
- czytanie z dobrym zrozumieniem tekstu,
- czytanie płynne,
- czytanie z wyraźną wymową,
- czytanie z prawidłowym akcentowaniem,
- łączenie zwrotów i wyrazów, które są ze sobą sprzężone; należy również zaznaczyć odpowiednie pauzy miedzy częściami zadania,
- czytanie z właściwą szybkością.
W. Puślecki wymienia następujące cechy dobrego czytania:
- czytanie płynne, czyli takie, podczas którego uczeń czyta wyrazy i zdania jako całości i w odpowiednim tempie;
- czytanie poprawne - pozbawione zahamowań, prymitywnej dekodacji, zniekształceń, zbędnych cofań i powtórzeń; charakteryzuje się wyraźnym wymawianiem wszystkich głosek, zwracaniem uwagi na znaki przestankowe, nie zatrzymywaniem się przed trudniejszymi wyrazami;
- czytanie wyraziste - pełne ekspresji, sugestywności, dobrze artykułowane,
z właściwą intonacją, zabarwione emocjonalnie;
- czytanie biegłe - charakteryzuje się sprawnością, poprawnością, wyrazistością, łatwością i stosunkowo szybkim tempem przebiegu, naturalną intonacją głosu, akcentem retorycznym (uczuciowym) i logicznym, zmianą tempa oraz stosowaniem odpowiednich pauz.
Poprzez głośne czytanie uczeń nabywa umiejętności pięknego i wyraźnego wysławiania, wyrabia w sobie wrażliwość słuchową na wypowiadane przez niego samego słowa oraz rozwija umiejętność sprawnej emisji głosowej zamierzonej na odpowie dni ton
i barwę głosu. Poza tym odpowiednia modulacja głosu podczas czytania pozwala nauczycielowi stwierdzić, czy uczeń rozumie czytany tekst.
Czytanie, podczas którego uczeń kojarzy obraz graficzny wyrazu z jego znaczeniem, bez pośrednictwa wymawiania wyrazów, jest nazywane czytaniem cichym. Czytanie ciche jest prostsze, szybsze i pozwala na pełniejsze oraz lepsze zrozumienie czytanego tekstu. Dawnej głośne czytanie było podstawową techniką czytania w klasach I-III, ale wyniki badań eksperymentalnych dowiodły, że czytanie ciche powinno być rozwijane równolegle z czytaniem głośnym. Od samego początku nauki należy wdrażać uczniów do cichego czytania, dając im do wykonania proste polecenia, które muszą uczyć ich myśleć o przeczytanej treści. Jest to również fundament, na którym można później budować umiejętność krytycznego czytania tekstu.
Cechą cichego czytania jest jego indywidualny charakter. Poprzez wdrażanie ucznia do cichego czytania nakłaniamy go również do samodzielnej pracy. Uczeń pracuje wówczas w takim tempie, jakie sam sobie narzuci. W okresie wczesnoszkolnym ukierunkowanie nauki czytania od początku na rozumienie czytanych tekstów sprzyja kształceniu umiejętności czytania w sposób funkcjonalny, pozwalający rozwiązać różnorodne problemy, wynikające z tekstu, zdobyć pewną zdolność do refleksji, krytycznego myślenia, a także podstawę do nowej działalności w postaci nowych pytań, problemów czy pomysłów Rozumienie czytanego po cichu tekstu badano różnymi sposobami:
- wykonywaniem pisemnych prostych lub złożonych poleceń;
- odpowiadaniem na pytania typu rozstrzygnięcia ("tak" lub "nie") po przeczytaniu tekstu;
- wykrywaniem nonsensów,
- dodawaniem do podanego słowa właściwego słowa definiującego,
- modyfikowaniem obrazu zgodnie z instrukcją zawartą w specjalnych czytankach.
Również w Polsce umiejętność czytania cichego ze zrozumieniem najczęściej się bada monotematycznymi czytankami, zaopatrzonymi w odpowiednie pytania czy polecenia. Odpowiednie propozycje, dostosowane do poziomu uczniów w młodszym wieku szkolnym, opracował między innymi R. Więckowski.
Badaniami nad czytaniem cichym ze zrozumieniem zajmowali się również
A. Warsicka, J. Bałachowicz, W. Puślecki. Wczesne i sprawne opanowanie umiejętności czytania ze zrozumieniem przez uczniów ułatwia pokonywanie trudności w opanowaniu wiadomości, ma decydujący wpływ na powodzenie dziecka w szkole i jest podstawą w procesie uczenia się przez całe życie.
Prowadzone przeze mnie w okresie dwóch miesięcy (od połowy lutego do połowy kwietnia) w wybrany stały dzień tygodnia (czwartek) ćwiczenia usprawniające umiejętność cichego czytania ze zrozumieniem uczniów klas trzecich szkoły podstawowej przyniosły efekty w postaci:
- umiejętności wyszukiwania w czytanym tekście istotnych informacji;
- poszerzania wiedzy ogólnej uczniów, wzbogacania słownictwa;
- doskonalenia techniki i tempa czytania;
- kształcenia samodzielności, wytrwałości, konsekwencji działaniu;
- ukazania przydatności wiedzy w praktyce.
LITERATURA:
- Malmquist E., "Nauka czytania w szkole podstawowej", tłum. A. Thieny, Warszawa 1987,
- Puślecki W. , "Po trzech latach zintegrowanej edukacji", Kraków 2003,
- Tiker M. A., "Podstawy efektywnego czytania", tłum. K. Dudziak, Warszawa 1980,
- Warsicka A., "Stopień opanowania cichego czytania a powodzenie dziecka w nauce szkolnej", Poznań 1977,
- Więckowski R., "Początkowa nauka czytania i pisania", cz. 1 "Życie Szkoły" 1997.
|
