Swobodna twórczość dziecięca a rozwój mowy dziecka

Alicja Miron

>>Twoja opinia<<

1. ISTOTA AKTYWNOŚCI TWÓRCZEJ UCZNIÓW KLAS POCZĄTKOWYCH

Wkraczająca do szkół reforma programowa, ukierunkowana na rozwój myślenia, zdolności i zainteresowań uczniów na wszystkich etapach kształcenia, preferuje proces nauczania oparty na działaniu i rozwiązywaniu różnorodnych problemów.

Wielu pedagogów zadaje sobie pytanie: "Jak sprostać koncepcji ucznia samodzielnego, aktywnego i twórczego?"

Przede wszystkim należy zrezygnować z metod podających, autokratycznego stylu oddziaływania na uczniów, a także autorytatywnej osobowości nauczyciela na rzecz twórczych metod i technik rozwiązywania problemów, szukania oryginalnych rozwiązań oraz wdrażania innowacji nie tylko przez nauczyciela, ale i przez ucznia.

R. Gloton i C. Clero - francuscy pedagodzy twierdzą, że "dziecko w sposób naturalny jest twórcą. Mogą temu zaprzeczyć jedynie ci, którzy nigdy nie obserwowali swobodnej zabawy małych dzieci, albo ci, którzy ją oglądali w postaci już wypaczonej przez przymusowe oddziaływanie otoczenia". [1] Ci sami autorzy dalej uważają, iż "aktywność dziecka należy do sfery rozwoju i jest całkowicie zwrócona w kierunku budowania siebie".

Aktywność twórcza stanowi potrzebę biologiczną, której zaspokojenie jest absolutną koniecznością dla optymalnego rozwoju istoty ludzkiej w okresie wzrostu." [2]

Aktywność jest podstawową właściwością każdej żywej istoty, poprzez którą W. Okoń rozumie samorzutną chęć działania wywołującą zewnętrzne i wewnętrzne przejawy działalności.[3] Poprzez aktywność człowiek zaspokaja różnorodne potrzeby i realizuje wynikające z nich cele. Cel i aktywność to dwa ściśle ze sobą zespolone pojęcia. Bez przejawiania aktywności nie można celu ani ustalić, ani osiągnąć. U podłoża ludzkiej aktywności leży zawsze określona chęć lub racja działania.

Szczególnie dziecko ma w sobie naturalną potrzebę wyrażania sobie samemu i innym tego, co myśli, co czuje. Istotną sprawa jest tylko stworzenie możliwości uzewnętrzniania tego, co pragnie wyrazić, kiedy odczuwa taką potrzebę, a także stworzenie sytuacji motywacyjnych dla tego rodzaju działalności. Po to, by dziecko mogło wyzwolić swój wewnętrzny świat i posługiwać właściwymi mu sposobami ekspresji - gestem, mimiką, słowem, pracą plastyczną, techniczną i muzyczną - trzeba uszanować jego spontaniczność, czuwać nad tym, by unikać wszystkiego, co może pociągać za sobą zahamowanie ekspresji.

Właśnie nauczanie wczesnoszkolne, preferujące rozwiązywanie otwartych zadań problemowych wykonywanych w warunkach umożliwiających uczniom doznawanie poczucia podmiotowości - jest nauczaniem rozwijającym aktywność twórczą. Uczniowie klas początkowych mogą tworzyć i odkrywać pożyteczne dla siebie nowości - równocześnie angażując i rozwijając myślenie.

Wszelka twórczość dziecka, jest tą formą aktywności, która angażuje i rozwija całą jego osobowość, tzn. sferę poznawczą, emocjonalno - motywacyjną i sprawczą. W procesie twórczym dziecko korzysta z doświadczenia społecznego, ale głównie własnego, które reorganizuje (w wyobraźni, myśli, działaniu itp.) i w oparciu o elementy tego doświadczenia stwarza lub odkrywa coś dla siebie nowego, co z reguły wzbudza w nim silne przeżycia emocjonalne. [4]

Twórcze działanie jest równocześnie najlepszym i niekiedy jedynym sposobem zaspokajania coraz to nowych potrzeb człowieka. Dlatego od przedszkola i klas początkowych szkoły trzeba wdrażać wychowanków do chętnego i odważnego podejmowania problemów, które wzbudzając twórczą lub badawczą postawę pozwalają im osiągnąć coś dla siebie nowego i zarazem pożytecznego.

2. SWOBODNA EKSPRESJA JĘZYKOWA

Zagadnienie twórczego aktywizowania języka uczniów trudno rozpatrywać w oderwaniu od problematyki rozwoju dziecka. Dlatego w młodszym wieku szkolnym należy podkreślić rolę i znaczący wpływ języka na powstawanie i kształtowanie się istotnych dla ogólnego rozwoju dziecka czynności intelektualnych, emocjonalnych, społecznych i kreatywnych.

Język jako czynnik procesów intelektualnych jest narzędziem poznawania, analizowania i syntetyzowania rzeczywistości; pozwala nazywać pojedyncze przedmioty i cechy, określić czynności i stany, wyodrębnić je z otaczającego świata.

Mowa wiąże się z rozwojem dziecięcych spostrzeżeń, które dzięki nazwom nabierają cech stałości, a często stają się bardziej dokładne. Późniejsze i trwalsze spostrzeżenia pozwalają sprawniej dokonać porównań, a w związku z tym kształtować wyobrażenia, które stają się nowym, bogatym materiałem wszelkich operacji językowych.

Twórcze używanie języka przejawia się zarówno w wytwarzaniu nowych wyrazów, zdań, tekstów, jak i w umiejętności dostosowania wypowiedzi do sytuacji i właściwości słuchacza. Zdolność tworzenia ujawnia się wcześnie u dziecka w zabawie, a jej dalszy rozwój uwarunkowany jest także zabawą. Przy generowaniu prostych powiedzonek, piosenek, rysunków, tańców, dzieci doświadczają radości tworzenia. Wytwory dziecka świadczą o jego potrzebie i zdolności tworzenia, a jednocześnie stanowią zewnętrzny przejaw wewnętrznego życia dziecka.

Ludyczny stosunek dziecka do słowa powoduje, że chętnie bawi się ono słowami: spontanicznie rymuje, kalamburzy, układa wierszyki, wyliczanki, śpiewanki, wymyśla bajki i zagadki. Najbardziej interesuje je sam proces tworzenia, choć w okresie wczesnoszkolnym wyraźnie wzrasta potrzeba ochraniania i przechowywania wytworów oraz przekazywania ich innym osobom.

W okresie dzieciństwa człowiek nie tylko poznaje język, ale także doskonali się jego kompetencja komunikacyjna. Dziecko potrafi zadać istotne pytania, wyrażać swoje emocje, wpływać na zachowanie innych osób za pomocą języka, przekazywać informacje. Stosować we właściwy sposób charakterystyczne zwroty językowe.

Zauważa się wyraźnie dostosowanie wypowiedzi pełniących wyżej wymienione funkcje do rodzaju sytuacji i słuchacza.

Aby wyzwolić u dziecka swobodną ekspresję językową muszą być spełnione następujące warunki:

1. Warunek sprzyjający ośmielaniu i werbalnemu "otwarciu się ucznia" - nauczyciel powinien tak zaprojektować i zorganizować już pierwsze kontakty dziecka z nowym środowiskiem szkolnym, aby dawały mu one poczucie bezpieczeństwa i dostarczały nowych, ciekawych a jednocześnie przyjemnych przeżyć. Wtedy uczeń nie będzie obawiał się odpowiadać na pytania, sam będzie je zadawać w sposób spontaniczny i samorzutny.
    
2. Warunek wyzwalający wewnętrzne racje działania - twórcza ekspresja językowa musi być motywowana w sposób naturalny, uruchamiana przez motywy wewnętrzne, a nie przez nakazy i przymus zewnętrzny.
    
3. Warunek do zdobywania doświadczeń językowych - uczeń wzbogacając indywidualne doświadczenia językowe o nowe wzorce, może dokonywać twórczych przekształceń i wykorzystywać je w ekspresji słownej.
    
4. Warunek do podejmowania przez uczniów prób tworzenia w formie różnorodnych wypowiedzi - uczniowie powinni mieć możliwość podejmowania samodzielnych decyzji odnośnie wyboru tematu, treści, czy formy wypowiedzi oraz prawo do "twórczego błądzenia", poprawiania i doskonalenia swoich wytworów.
    
5. Warunek do eksponowania własnej twórczości językowej - zapewnienie uczniom takich warunków, w których mogliby i chcieli prezentować swe własne wytwory, a ich prezentacja spotkałaby się z akceptacją, pochwałą i zrozumieniem.

Umożliwienie dzieciom własnej, twórczej wypowiedzi w różnych formach ekspresji słownej spełnia ważne zadania:

• stanowi podstawę do nauki pisania i czytania metodą naturalną;
• kształci umiejętność wypowiadania swoich myśli, wrażeń, przeżyć, wątpliwości;
• rozwija poczucie odpowiedzialności za własne wypowiedzi;
• wyzwala naturalną potrzebę tworzenia;
• rozbudza wrażliwość na piękno słowa;
• inspiruje do nowych poszukiwań i działań;
• pobudza myślenie twórcze i krytyczne.

Używając języka w sposób odtwórczy i twórczy uczniowie zdobywają ważne narzędzie wszechstronnego rozwoju, coraz lepiej opanowują język ogólnopolski, poznają jego piękno. Dzięki temu są w stanie w pełni uczestniczyć w życiu.

3. SWOBODNA EKSPRESJA PLASTYCZNA A ROZWÓJ MOWY

Wiek wczesnoszkolny, kiedy porównujemy go z wcześniejszymi okresami rozwojowymi, zwraca uwagę tym, iż znaczna większość dzieci przeżywa wielkie bogactwo różnorodnych, zróżnicowanych uczuć. Gniew, strach, radość, wstyd czy niechęć przejawiają się w sposób bardzo wyrazisty. Dziecko nie umie tłumić i maskować swych przeżyć uczuciowych, odzwierciedlają się one nie tylko w jego zachowaniu, wypowiedziach, ale również w wytworach plastycznych.

Dziecko nie tylko reaguje emocjonalnie na przeżywaną sytuację, lecz ustosunkowuje się uczuciowo do faktów i zdarzeń wyobrażonych i pomyślanych.

Działalność praktyczna wyzwala w dziecku uczucia praktyczne, bo uczucia jak wszystkie zjawiska świata subiektywnego znajdują swój wyraz przede wszystkim w działaniu. [5]

Ze względu na swój charakter działalność plastyczna wymaga tworzenia obrazów odzwierciedlających przedmioty i zjawiska otaczającego świata. Niezależnie od charakteru tych obrazów, jedynie za ich pośrednictwem można wyrazić uczucia i osobisty stosunek do poszczególnych zjawisk oraz przekazać to innym, stosując przy tym i język plastyki i język mowy. Rozwój umysłowy jest więc równoznaczny ze wzrostem świadomości otoczenia i własnej odrębności, a wiedza, którą dziecko dysponuje, rysując, świadczy o poziomie jego rozwoju intelektualnego.

Poddając analizie wytwory plastyczne, możemy zauważyć, że splatają one trzy funkcje działalności plastycznej dziecka - odzwierciedlają społeczną stronę danego zjawiska, wyrażają emocjonalny stosunek do niego, a także dążą do pełniejszego, bardziej wyrazistego i plastycznego przekazania w obrazach osobistego stosunku dziecka do otoczenia. Przy czym podstawowym źródłem poznania rzeczywistości w celu odzwierciedlenia jej jest postrzeganie wzrokowe i dotykowe.

Swobodna lub inspirowana w różny sposób przez nauczyciela ekspresja plastyczna może stać się bazą do różnorodnych innych działań twórczych dziecka - ekspresji słownej (rozwój mowy dziecka), ruchowej czy dramatycznej. Jej efekt w postaci wytworów plastycznych lub technicznych może być wykorzystany w dalszym kształceniu językowym, przyrodniczym, muzycznym a nawet matematycznym.

Może stać się elementem gazetki klasowej, albumu przyrodniczego, gazetki tematycznej, a nawet matematyczną kartą pracy.

Twórczość plastyczna dzieci jest doskonałym materiałem do rozwijania procesów umysłowych, zwłaszcza wyobraźni i myślenia twórczego, oraz pobudza do poznawania, poszukiwania i odkrywania coraz to nowych wyrazów, wyrażeń, synonimów, struktur zdaniowych opisujących wytwory plastyczne i techniczne wykonanych przez nich prac.

4. TWÓRCZA EKSPRESJA MUZYCZNA A ROZWÓJ MOWY

Nieograniczone możliwości kształtowania osobowości człowieka tkwią w muzyce, a żadna aktywność artystyczna nie ma tak wysoce społecznego charakteru jak właśnie aktywność muzyczna.

Natomiast każde dziecko nosi w sobie muzykę spontaniczną, ma potrzebę muzycznej zabawy, śpiewu, tańca, gry, tworzenie własnych śpiewanek. Różnorodność form może sprawić, że każde dziecko znajdzie dla siebie coś, co pozwoli mu czynnie uczestniczyć w zajęciach. Jeden lepiej śpiewa, inny lepiej muzykuje, a jeszcze inny odnajduje przyjemność w tworzeniu czy percepcji muzyki. Dlatego też nauczyciel, który jest animatorem wszelkich twórczych poczynań dzieci, powinien poprzez swoje zajęcia, w których dominuje zabawa i swoboda działania, inspirować je i zachęcać do samodzielnej ekspresji i tworzenia.

Przez twórczą aktywność w początkowym nauczaniu i uczeniu się muzyki rozumiemy podejmowaną chętnie i uprawianą z zadowoleniem, opartą na własnych pomysłach, często świadomą celu osobistą działalność ucznia prowadzoną w poczuciu odpowiedzialności, stymulowaną przez muzyczne zadania problemowe dostosowane do potrzeb dziecka i jego środowiska. Następstwem tego jest odkrycie przez uczącego się nowych dla niego doznań i informacji muzycznych, a zwłaszcza wytworzenie nowych dla ucznia rytmów, melodii, ruchów ujętych w określone formy muzyczne - za pomocą głosu, gestu i ruchu oraz instrumentu muzycznego. [6]

Improwizacja muzyczna powinna być wtopiona w całość procesu edukacyjnego, zintegrowana z innymi formami aktywności twórczej i aktywizować dzieci do bogacenia swego słownictwa i języka.

Przykładowe ćwiczenia rozwijające ekspresję muzyczną a zarazem mowę dziecka:

• piosenki - śpiewanki (dziecko układa tekst i melodię) będące odpowiedzią na pytania; śpiewanki mogą też być inspirowane własnymi rysunkami o różnej tematyce;
• śpiewanki dziecięce improwizowane do podanych tekstów, najczęściej prostych wierszy;
• rytmizacja przysłów i wierszy;
• umuzykalnianie opowiadań (zrytmizowanie tekstu, wykorzystanie fragmentu do śpiewania, użycie instrumentów);
• umuzykalnianie wierszy (urozmaicanie tekstu efektami dźwiękonaśladowczymi lub zastąpienie tekstu formą dźwiękową ilustrującą charakter wiersza - jego cechy muzyczne i nastrojowe);
• tworzenie form ruchowo - przestrzennych, zabaw, pląsów, łączących w sobie mowę, śpiew, swobodny taniec;
• słuchanie utworów muzycznych i wypowiadanie się na temat ich nastroju i własnych odczuć dzieci.

Prowadząc zajęcia pobudzające twórczą aktywność muzyczną dzieci trzeba pamiętać, aby odbywały się one w pogodnym nastroju, w klimacie porozumienia, w środowisku bogatym i stymulującym wrażliwość oraz wyobraźnię. Powinny one być dla dzieci źródłem radości, dawać odprężenie, ożywiać pracę umysłu.

TEMAT GŁÓWNY: ZACZAROWANY ŚWIAT KOLORÓW

TEMAT DNIA: CZY ŚWIAT WOKÓŁ NAS JEST KOLOROWY?

Cele:

Uczeń:
• potrafi wykorzystać zmysł powonienia i smaku;
• umie uważnie słuchać;
• wypowiada się na określony temat;
• dokonuje obliczeń w zakresie 10;
• potrafi rozróżniać kolory i nazywać je;
• zaśpiewa piosenkę "Kolorowe kredki";
• zna technikę origami "płaskie z koła";
• uczestniczy w zabawach i grach integracyjnych.

Metody: podająca (opowiadanie), eksponujące, praktyczne.

Formy pracy: zbiorowa, indywidualna, grupowa zróżnicowana.

Środki dydaktyczne: Opowiadanie Matyldy pt. "Kolorowe kredki Kubusia Puchatka, kaseta magnetofonowa, ilustracje i zdjęcia z czasopism, kolorowy papier, karty pracy, klej, nożyczki, owoce.

Komentarz metodyczny

Uczniowie bardzo aktywnie pracowali na tych zajęciach i widać było, że sprawiają one im ogromną przyjemność. Szczególnie dobrze bawili się przy zabawie w rozpoznawanie owoców przy zawiązanych oczach i nadawaniu im kolorów. Ładnie wypowiadali się na temat kolorowych ilustracji, które budziły w nich wiele skojarzeń, a tym samym bogaciły swoje słownictwo. Zauważyłam, że rozwiązywanie problemów w sposób twórczy dostarcza dzieciom wiele satysfakcji. Podczas nauki piosenki "Kolorowe kredki" spostrzegłam, że uczniowie wzięli do rąk kredki i zaczęli wystukiwać rytm; kredka o kredkę lub kredką o stół, to zmobilizowało mnie do rozszerzenia tego punktu o ćwiczenia rytmiczne, stukanie, klaskanie, maszerowanie. Jak z tego wynika działania twórcze bardzo pobudzają wyobraźnię dziecka. Na zajęciach nie wystąpiły żadne problemy, co utwierdziło mnie w przekonaniu, że spełniły one swoją rolę, a ich cele zostały osiągnięte.

Mowa dziecka nie spełniałaby swojej podstawowej funkcji ani w odniesieniu do jednostki, ani w odniesieniu do zbiorowości społecznej, gdyby wypowiedzi dziecka opierały się tylko na reprodukcji pamięciowej tego, co usłyszało, przeżyło, odczytało. Dzięki zdolności wyobrażania, zapamiętywania i myślenia dziecko może nabyte doświadczenia językowe spożytkować w sposób twórczy. Warto więc pobudzać uczniów do różnorodnej swobodnej twórczości, ponieważ w ten sposób ułatwiamy mu wypowiadanie się i bogacenie swego języka. Troszcząc się o rozwój procesów umysłowych, zwłaszcza wyobraźni i myślenia twórczego, oraz pobudzając do poznawania, poszukiwania, odkrywania i działania pomagamy uczniowi gromadzić jego indywidualne doświadczenia w zakresie rozwoju jego mowy. Szczególnie sprzyja tej pracy system nauczania zintegrowanego. Dzięki rezygnacji ze sztywnych zajęć lekcyjnych istnieje możliwość szerokiego wykorzystania różnych form ekspresji twórczej - plastycznej, technicznej, muzycznej, ruchowej i dramatycznej do rozwijania mowy dziecka. Mogą się one swobodnie przeplatać z korzyścią dla ucznia.

Tego typu rozwiązania starałam się przedstawić w zaproponowanym scenariuszu zajęć w klasie pierwszej. Jak z nich wynika każda ekspresja twórcza wyzwala również ekspresję słowną czyli językową.

Ekspresja plastyczna staje się podstawą do wyzwalania ekspresji muzycznej, ruchowej czy też dramatycznej, a przez to pobudza również ekspresję słowną. Pracę plastyczną lub techniczną ucznia z powodzeniem można wykorzystać w dalszym kształceniu językowym, przyrodniczym, a nawet matematycznym. Swobodną twórczość muzyczną warto łączyć z ruchem, plastyką, gestem, ale także ze słowem. Takie swobodne muzykowanie może być doskonałym punktem wyjścia nie tylko dla aktywności ruchowej czy plastycznej lecz również polonistycznej.

Jak z tego wynika, tego rodzaju działania, wymagają od nauczyciela sporo wysiłku, otwartości i elastycznej, twórczej postawy w łączeniu treści, form i metod pracy oraz integracji różnorodnych obszarów aktywności dzieci. Wydaje mi się, że zawsze trzeba spróbować takiego działania, gdyż efekty są bardzo znaczące. Starania nauczyciela sprawiają, że uczniowie chętnie przychodzą do szkoły, aktywnie uczestniczą w zajęciach, a nauka sprawia im ogromną przyjemność i satysfakcję, przez co stają się bardziej samodzielne, aktywne i twórcze.

>>Twoja opinia<<

Strona główna Opinie W sieci Downloads Publikacje E-learning E-sklep O stronie