Społeczność szkolna składa się z jednostek. Każda z nich jest odrębną indywidualnością, to jest swoistym układem, na który składają się postawy moralne i system wartości, zdolności ogólne i uzdolnienia specjalne, temperament, charakter, potrzeby i motywy działalności życiowej. Stosunki, jakie w tej społeczności powstają między uczniami i nauczycielami, są wynikiem zderzenia się na gruncie szkoły różnych indywidualności.
Zajęcia szkolne uczniów - lekcyjne i pozalekcyjne - wymagają zastosowania zróżnicowanych form organizacyjnych. Wynika to stąd, że zajęcia te mają przygotowywać dzieci i młodzież do życia, w życiu zaś zmuszeni jesteśmy pracować w różnych sytuacjach, w różnych układach społecznych, dlatego ważnym zadaniem szkoły jest wyrobienie u uczniów umiejętności pracy zarówno jednostkowej, jak i grupowej czy zbiorowej.
Każde dziecko ma swoisty, jemu tylko właściwy sposób uczenia się, odbierania bodźców płynących z otoczenia i reagowania na nie, indywidualny typ doświadczenia intelektualnego, społecznego itp. Zatem między poszczególnymi dziećmi, należącymi organizacyjnie do określonej klasy szkolnej, bądź odpowiednich zespołów występują dość znaczne niejednokrotnie różnice indywidualne. Uwzględnienie tychże różnic w pracy edukacyjnej w warunkach powszechnego kształcenia jest sprawą podstawową. Proponuje się więc nauczanie zróżnicowane, jako próbę przezwyciężenia niedostatków nauczania jednolitego.
W warunkach zbiorowego nauczania możemy organizować zarówno jednakowe typy sytuacji, w których będzie zachodziło uczenie się, jak i różne dla odpowiednich zespołów dzieci. W pierwszym przypadku będziemy mieli do czynienia z nauczaniem jednolitym, natomiast w drugim ze zróżnicowanym. Jednolity sposób nauczania to innymi słowy jednakowy dla wszystkich dzieci w danej klasie szkolnej bądź innego typu zespołach, niezależnie od faktu występowania m.in. różnic indywidualnych, zróżnicowany natomiast to wyodrębnienie dzieci według pewnych cech i organizowanie symptomatycznych dlań sytuacji uczenia się.
Praca dydaktyczno-wychowawcza powinna pobudzać aktywność każdego ucznia. Aktywność ta nie ma charakteru przypadkowego, ale ma określone podłoże, a są nim odpowiednie stany motywacyjne jednostki. Brak motywacji jest równoznaczny z biernością, której zewnętrznym wyrazem jest niechęć do nauki, a w konsekwencji niepowodzenie szkolne. Stosowanie zróżnicowanych metod i form postępowania dydaktyczno-wychowawczego, pobudzającego między innymi motywację poszczególnych jednostek, jest w tej sytuacji niezbędnym warunkiem uzyskiwania pożądanych rezultatów.
Koncepcja nauczania zróżnicowanego, jest jedną z wielu możliwości intensyfikacji pracy zespołów uczniów poddanych określonym oddziaływaniom pedagogicznym.
Ogół dyspozycji składających się na czynnik motywacyjny człowieka określa się mianem dyspozycji kierunkowych, a więc dyspozycji, które wyznaczają kierunek aktywności jednostki. Należą do nich ideały, cele, zasady postępowania, potrzeby i dążenia. Natomiast dyspozycje sprawnościowe określamy mianem dyspozycji instrumentalnych. Należą do nich: wiedza, umiejętności, inteligencja oraz uzdolnienia, nawyki sprawnościowe itp.
Jednakowy sposób oddziaływania pedagogicznego zarówno na zespoły uczniów, jak i poszczególne jednostki możemy określić mianem nauczania lub wychowania jednolitego bądź też kształcenia jednolitego. Natomiast uwzględnianie w toku tego oddziaływania różnic indywidualnych występujących pomiędzy poszczególnymi uczniami wymaga z natury rzeczy zróżnicowanych czynności nauczyciela, a w konsekwencji i uczniów. Tego typu czynności nauczyciela określamy nauczaniem zróżnicowanym. Tak więc nauczanie zróżnicowane jest organizowaniem czynności uczenia się w taki sposób, który uwzględnia w swoim założeniu fakt występowania różnic indywidualnych pomiędzy poszczególnymi uczniami w określonym wieku.
Ponadto, nauczanie zróżnicowane jest formą oddziaływania pedagogicznego skierowanego równocześnie na obydwie kategorie dyspozycji osobowościowych jednostki (kierunkową i instrumentalną). Jest więc odmianą nauczania wychowującego albo inaczej kształcenia.
Nauczanie zróżnicowane jest organizowaniem czynności uczenia się uczniów. Organizacja zaś składa się z określonych elementów. Elementy stają się układem zorganizowanym wówczas, kiedy mają do wykonania określone zadanie. Ponadto musi ona, w przypadku pracy dydaktyczno-wychowawczej, zaspokajać aspiracje i potrzeby psychiczne uczniów.
Dzieci normalnie rozwinięte, nie kwalifikujące się do szkół specjalnych, wykazują "zróżnicowanie rozwojowe". Można wyodrębnić najogólniej trzy poziomy zróżnicowania, biorąc za podstawę osiągnięcia w nauce szkolnej. Używając umownych terminów możemy wyróżnić uczniów wybitnie uzdolnionych, uczniów o przeciętnym rozwoju intelektualnym i uczniów opóźnionych w nauce szkolnej.
Typ różnicowania, zwany umownie "treściowym", polega na opracowaniu co najmniej trzech różnych wariantów programów szkolnych, dostosowanych pod względem treści i metod kształcenia do wyodrębnionych poziomów uczniów w określonym wieku.
W przypadku zróżnicowania organizacyjnego programy kształcenia mają charakter jednolity, natomiast sposoby ich opracowywania uwzględniają różnice indywidualne pomiędzy uczniami. Bądź treść kształcenia ma charakter jednolity, a organizacja pracy uczniów jest zróżnicowana.
Interesującą koncepcją zróżnicowania organizacyjnego jest także nauczanie problemowe z uwzględnieniem indywidualnych możliwości uczniów. Zadaniem każdego ucznia jest, w tym przypadku, rozwiązanie co najmniej dwóch problemów, a kto chce, może rozwiązać wszystkie. Taki sposób nauczania umożliwia aktywizację wszystkich uczniów.
W odpowiedzi na pytanie: Jakie formy organizacyjne sprzyjają aktywizacji poszczególnych uczniów w toku nauki szkolnej?
Przeprowadzono badania w których wykorzystano pracę zwaną potocznie "równym frontem" oraz pracę grupową. Nie można było jednak przezwyciężyć zarysowanej wyżej trudności. Intensywnie pracowali na lekcji tylko ci uczniowie, dla których postawiony problem miał średni stopień trudności. Inne dzieci albo nie wykorzystywały w pełni swoich możliwości intelektualnych, albo nie brały aktywnego udziału w pracy na lekcji. Powstała więc konieczność uzupełnienia przedstawionych koncepcji i opracowania możliwie zwartego systemu organizacyjnego pracy uczniów na lekcji.
Następną koncepcją jest propozycja nauczania zróżnicowanego. Treść pracy, według tej koncepcji, jest jednolita, natomiast tok organizacyjny czynności uczniów ma charakter zróżnicowany. Innymi słowy: wszyscy uczniowie mają osiągnąć założone efekty dydaktyczno-wychowawcze, określone najogólniej w programie nauczania. Aby tego dokonać, w odpowiednim momencie procesu dydaktyczno-wychowawczego różnicuje się stopień trudności problemów, poleceń, ćwiczeń itp. Ze względu na określone różnice intelektualne uczniów należących organizacyjnie do tej samej klasy szkolnej. Trudność tychże poleceń stopniowo wzrasta i w efekcie wszyscy uczniowie osiągają założone wymagania programowe. Nauczanie zróżnicowane obejmuje zatem w tym przypadku organizację pracy uczniów, ma więc charakter organizacyjny.
Organizację pracy ucznia na lekcji dzieli się na pracę indywidualną i pracę zbiorową. Pojęcie praca indywidualna dzielimy na: indywidualną pracę jednolitą i indywidualną pracę zróżnicowaną.
Pracę zbiorową dzielimy również na dwa pojęcia podrzędne: na pracę zbiorową jednolitą i na pracę zbiorową zróżnicowaną. Kryterium dla podziału zarówno pojęcia praca indywidualna, jak i praca zbiorowa na określone pojęcia podrzędne jest treść poleceń lub problemów przewidzianych do rozwiązania przez uczniów. Jeżeli więc treść problemów lub poleceń jest jednakowa dla wszystkich uczniów w klasie, wówczas wystąpi praca indywidualna lub zbiorowa o charakterze jednolitym, jeżeli natomiast treść tychże problemów poleceń jest zróżnicowana pod względem stopnia trudności, wówczas wystąpi praca indywidualna zbiorowa o charakterze zróżnicowanym.
Praca grupowa zróżnicowana polega na równoczesnym rozwiązywaniu na lekcji lub w domu przez stałe kilkuosobowe grupy zadań różnych, przy czym zadań może być albo tyle, ile jest grup, albo mniej. Zadania rozwiązywane przez poszczególne grupy składają się z reguły na określoną całość np. zestawienie informacji o jakimś wydarzeniu.
Nauczanie zróżnicowane, jako określony typ czynności nauczyciela i uczniów, jest swoistą formą organizacyjną pracy uczniów.
Możemy wyróżnić trzy podstawowe typy koncepcji różnicowania w pracy edukacyjnej: różnicowanie treściowe, metodyczno-organizacyjne i treściowo organizacyjne.
Typ różnicowania zwany treściowym polega najogólniej na opracowywaniu co najmniej trzech różnych wariantów programów szkolnych dostosowanych do wyodrębnionych poziomów dzieci w określonym wieku. Koncepcją zróżnicowania treściowego w kształceniu możemy obejmować zarówno wszystkie dzieci w określonym wieku, jak i tylko pewne grupy dzieci.
W zróżnicowaniu metodyczno-organizacyjnym treść pracy ma charakter jednolity, natomiast odpowiednio indywidualizowany jest tok pracy edukacyjnej nauczyciela, uwzględniający dzieci z różnych poziomów a zmierzający do zadowalającego opanowania przez wszystkie dzieci wymagań jednolitych programów.
Natomiast różnicowanie treściowo-organizacyjne to ten typ koncepcji, jak sama nazwa na to wskazuje, dotyczy zarówno treści, jak i organizacji kształcenia.
Literatura:
- Lewowicki T., Indywidualizacja kształcenia. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa 1977
- Okoń W., Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Żak. Warszawa 1998
- Więckowski R., Nauczanie zróżnicowane. Nasza Księgarnia. Warszawa 1975
- Więckowski R., Pedagogika wczesnoszkolna. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa 1998
|
