Intensywne zaangażowanie się w pracę z ludźmi w sposób ciągły, troska o innych jest przyczyną, (co wykazują badania) do tego, iż ludzie ci płacą bardzo wysoką cenę psychiczną za to, że każdy z nich jest "stróżem brata swego". Stałe lub ciągle powtarzające się pobudzenie emocjonalne jest bardzo stresowym doznaniem dla każdej istoty ludzkiej, a często może działać destrukcyjnie i odbierać zdolność do pracy. Przed tak silnie odczuwanymi emocjami można bronić się stosując techniki emocjonalnego "dystansowania się". W najlepszym razie starają się osiągnąć wystarczający obiektywizm i dystans wobec danego problemu bez utraty swego zainteresowania osobą, z którą pracuje. Jednakże w nazbyt wielu przypadkach nie są w stanie uporać się z tym ciągłym stresem emocjonalnym i w końcu dochodzi do "wypalenia się". Współcześnie ZWZ (Zespół wypalenia zawodowego) jest to zespół objawów pojawiających się u osób wykonujących zawody, w których bliski kontakt interpersonalny pełen zaangażowania i cechy osobowości profesjonalisty stanowią podstawowe instrumenty czynności zawodowych, decydują o poziomie wykonywania zawodu i sukcesach zawodowych (są to zawody społeczne i usługowe zarazem: nauczyciel, lekarz, terapeuta, pracownik socjalny, prawnik, aktor, kapłan). Historia problematyki ZWZ sięga 25 lat. Profesor Helena Sęk twierdzi, iż wypalenie nie jest formą psychopatologii, jest zjawiskiem wieloaspektowym (syndromem) charakteryzującym się sekwencją zależności, a przyczyny jego tkwią w czynnościach interpersonalnych, indywidualnych( podmiotowych), jak i organizacyjno- kontekstualnych chodzi tu o to, że praca jest źle zorganizowana np. zbyt liczne klasy). Wypalenie występuje w odniesieniu do zawodów, które mają wspólny kontakt - jest to praca z ludźmi i dla ludzi, narzędziami pracy tych zawodów są umiejętności społeczne, postawy i cechy osobowości (motywacja zawodowa, cele życiowe, wartości, poczucie kontroli). Według emocjonalnego. Sęk (teoria stresu) czynnikiem kluczowym dla rozwoju wypalenia zawodowego jest zgeneralizowane doświadczenie niepowodzenia emocjonalnego zmaganiach się ze stresem emocjonalnego powstanie przekonania emocjonalnego niemożności skutecznego radzenia sobie emocjonalnego trudnościami, uciążliwościami, konfliktami emocjonalnego frustracjami emocjonalnego życiu zawodowym. Dlatego wypalenie jest nie tyle bezpośrednią konsekwencją przewlekłego stresu zawodowego, ile skutkiem takiego stanu zawodowego, emocjonalnego, którym pracownik nie może sobie poradzić poprzez zastosowanie efektywnych środków zaradczych. Wypalenie jest już wtedy, kiedy mamy dość tych, emocjonalnego, którymi pracujemy emocjonalnego traktujemy ich podmiotowo. Psychiczne i fizycznie wyczerpanie, czyli odczuwanie chronicznego zmęczenia emocjonalnego stałego napięcia. Duża wrażliwość emocjonalnego wybuchowość, poczucie przeciążenia obowiązkami, konieczność angażowania emocjonalnego wykonywane obowiązki ogromnego wysiłku. - Objawami psycho-somatycznymi są:
- - bóle głowy
- - kłopoty ze snem
- - zaburzenia układu pokarmowego np. choroba wrzodowa
- - nadciśnienie.
- Wyraźnie odczuwana utrata radości życia, apatia, pustka, rozpacz.
- Dążenie do emocjonalnego zdystansowania się wobec uczniów i rodziców i spraw zawodowych:
- - nieświadoma ucieczka przed kontaktami wymagającymi zaangażowania się w problemy osób będących obiektem oddziaływań zawodowych (wycofywania się, unikanie na przerwach i po lekcjach, zadawanie cichej pracy, częste stosowanie kartkówek, zniechęcenie uczniów do zadawania pytań, formalizowanie kontaktów z uczniami, w kontaktach z rodzicami ograniczanie się do przekazywania ocen i zachowań; a nie rozmowy i dyskusje.
- - intelektualizacja, czyli ujmowanie zachowań w kategoriach obiektywnych, naukowych, bez angażowania się w konkretny przypadek
- Utrata satysfakcji zawodowej:
- - spadek motywacji
- - przeświadczenie emocjonalnego braku sensu
- - ucieczka w absencję
- - rezygnacja emocjonalnego pracy.
Techniki emocjonalnego dystansowania się:Każda z tych technik na różne sposoby pomaga danej jednostce:- a) Spostrzegać drugą osobę jako mniej ludzką,
- b) Rozpatrywać swe stosunki z drugą osobą w obiektywnych, analitycznych kategoriach
- c) Redukować intensywność i zakres doznawanego pobudzenia emocjonalnego
Semantyka dystansowania się: zmiana terminów stosowana do opisywania ludzi, jest jednym ze sposobów, dzięki którym wydaje się oni bardziej podobni do rzeczy. Intelektualizacja - jest to technika, w której dana osoba przedstawia sytuację w bardziej intelektualnych a mniej osobistych kategoriach. Ujmując zachowanie innych ludzi w kategoriach ogólnych (pomijając ich cechy indywidualne, osobiste). - Izolowanie sytuacji, czyli wyraźne oddzielenie swego życia osobistego od pracy zawodowej.
- Wycofywanie się, czyli zminimalizowanie swego fizycznego zaangażowania się w wywołującą stres interakcję z innymi ludźmi.
- Techniki społeczne, czyli poszukiwanie wsparcia, pomocy u przyjaciół, wzorowanych współpracownika.
- "Przerwy na wytchnienie" czy ucieczka.
- Towarzysko-zawodowe grupy oparcia - spotkania, dyskusje.
- Ćwiczenia umiejętności interpersonalnych.
Wnioski Czy "wypalenie się" jest nieuniknione? Niektórzy ludzie tak uważają i zanim się "wypalą" twierdzą, iż należy zmienić pracę. Nie jest to prawdą do końca i można podejmować pewne kroki w celu zmniejszenia częstości występowania tego zjawiska wg badań przyczyną wielu przypadków "wypalenia się" nie są trwałe, niezmienne cechy ludzi, lecz określone czynniki społeczne i sytuacyjne, na które można oddziaływać sposób wyżej wymieniony (techniki). Niezależnie jednak od rzeczywistych przyczyn "wypalenia się, jego skutki - pod względem kosztów społecznych i osobistych - są w dramatyczny sposób osobiste. "Wypalenie się" ma szkodliwe następstwa natury, psychologicznej np. stosunek pracowników do ludzi ulega negatywnym zmianom, nabierają oni znamion cynizmu, myślą nieprzychylnie o ludziach, chcą być z dala od ludzi (na urlopie). Następnym szkodliwym czynnikiem "wypalenia się" jest jego wpływ na stosunek pracownika z własną rodziną i przyjaciółmi. Jeśli napięcie nie może być rozładowane w pracy to często nieświadomie zostaje przeniesione do domu, co może prowadzić do nasilenia konfliktów osobistych rodzinnych. W wielu tych zawodach (stresogennych) wskaźnik rozwodów, chorób psychicznych samobójstw jest wyższy niż w innych zawodach. Zjawisko "wypalenia się" nie jest spowodowane tym, że ludzie ci są "źli", niewrażliwi i brutalni. Wynika ono raczej ze "złych" sytuacji, w których muszą działać ludzie początkowo nastawieni idealistycznie.
Literatura: - Philip G. Zimbardo przy współudziale Floryda L. Rucha, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1996
|
