Częste występowanie u dzieci i młodzieży wad statycznych kończyn dolnych, zmusza do zastosowania odpowiednich środków zaradczych. Dużą rolę może tu odegrać nauczyciel gimnastyki korekcyjnej, nauczyciel nauczania zintegrowanego i nauczyciel wychowania fizycznego, zarówno w swej pracy lekcyjnej, jak i poza lekcyjnej z zespołem specjalnym gimnastyki korekcyjnej. Prawidłowość doboru środków postępowania korekcyjnego uwarunkowana jest pełną znajomością budowy, czynności kończyn i rodzaju zniekształcenia. STOPY I ICH WADYStopy spełniają w naszym organizmie dwie bardzo ważne funkcje - statyczną i dynamiczną. Na ich niewielkich płaszczyznach nie tylko utrzymuje się cały ciężar ciała (funkcja statyczna), ale także dzięki nim jesteśmy w stanie chodzić (funkcja dynamiczna). Istotną właściwością prawidłowo zbudowanych stóp jest amortyzowanie wstrząsów. Trzeba też pamiętać, że stopa do ważny narząd czucia. Budowa stopy jest bardzo skomplikowana. Kościec stopy składa się z 26 niewielkich kości, które mają duże powierzchnie stawowe. Prawidłowe ustawienie i utrzymanie tych kości jest możliwe dzięki sprawnemu funkcjonowaniu układu mięśniowego i więzadłowego stóp. Kości stóp tworzą trzy łuki zapewniające właściwą elastyczność podczas chodzenia: łuk wewnętrzny (sklepienie podłużne), przedni (sklepienie poprzeczne) i zewnętrzny. Prawidłowo zbudowana stopa najsilniej opiera się na podłożu w trzech punktach: na pięcie oraz głowach pierwszej i piątej kości śródstopia. W trakcie chodzenia ciężar ciała przemieszcza się dzięki pracy mięśni. Znaczna większość dzieci rodzi się ze stopami zdrowymi. Najczęściej wady kończyn dolnych i stóp nabywane są wraz ze wzrostem. Niemowlęta nie mają jeszcze wysklepionych stóp, ponieważ ich podeszwowa część jest wypełniona miękką tkanką tłuszczową, a procesy kostnienia są mało zaawansowane. Jest to tzw. fizjologiczne płaskostopie. Dopiero w wieku 3-4 lat zaczyna się zaznaczać wklęsłość po wewnętrznej, podeszwowej stronie stopy. W szóstym roku życia oba łuki, podłużny i poprzeczny, są już wyraźne, ale kształtują się nadal. W okresie dojrzewania (skoku pokwitaniowego) wzrost stóp jest znaczny. Szybki rozwój układu kostnego i wolniejszy układu mięśniowego stanowi ponowne zagrożenie dla stóp; może dojść do ich osłabienia, zwłaszcza przy ograniczeniu ruchu. Występują wtedy bóle, szybkie męczenie czy uczucie drętwienia, szczególnie po wysiłku fizycznym. Aby dbać o swoje stopy, dziecko powinno: w miarę możliwości, z zachowaniem bezpieczeństwa, chodzić boso po różnorodnym podłożu, dostarczającym wielu bodźców; nosić odpowiednie obuwie, utrzymywać ciężar ciała proporcjonalny do wzrostu, nauczyć się poprawnego obciążania stóp podczas stania i chodzenia. P Ł A S K O S T O P I E (stopa płaska/płasko-koślawa)Najczęściej występującą nieprawidłowością jest obniżenie sklepień stóp, czyli płaskostopie, a jego powodem jest osłabienie i niewydolność mięśni. TRZY STOPNIE PŁASKOSTOPIA - I stopień - zmniejszenie napięcia mięśni. Sklepienie stóp obniża się po dłuższym staniu i chodzeniu. W pozycji stojącej na jednej nodze można czynnie skorygować nieprawidłowość.
- II stopień - zniekształcenie stopy widoczne jest w pozycji stojącej, ale przy odciążeniu stopa przybiera prawidłowy kształt. Nie można czynnie skorygować deformacji w pozycji obciążenia, natomiast w odciążeniu możliwa jest korekcja.
- III stopień - zniekształcenie stopy jest utrwalone. Nasilają się dolegliwości bólowe i deformacje, chód staje się zaburzony (niezgrabny). W pozycji odciążenia korekcja nie jest możliwa, stopa jest usztywniona.
ĆWICZENIA POLECANE W PROFILAKTYCE I KOREKCJI STÓP PŁASKICH I PŁASKO-KOŚLAWYCH- pw. - siad na krześle, na podłodze porozrzucane drobne przedmioty klocki, kulki, szmatki itp. ruch - chwytanie palcami stóp leżących przedmiotów i wrzucanie do stojącego pojemnika.
- pw. - siad płaski podparty. ruch - wykonać stopami wszystkie możliwe ruchy w stawie skokowym z uwzględnieniem ruchów palców (rozstawienie, ściąganie palców).
- pw. - leżenie tyłem, RR w bok. ruch - uniesienie nóg w górę, rozchylenie kolan na boki zbliżenie stóp do siebie i "bicie brawa stopami".
- pw. - siad na ławeczce, na podłodze papier rysunkowy i kredki. ruch - chwytanie palcami stóp kredki i próby malowania kółek lub innych figur na papierze rysunkowym.
- pw. - siad na krześle. ruch - chwycić palcami stóp leżący na podłodze woreczek i położyć go na kolanie nogi przeciwnej.
WADY KOLAN:KOŚLAWOŚĆ I SZPOTAWOŚĆWady kolan najczęściej nie są wrodzone. Pojawiają się dopiero po pewnym czasie od rozpoczęcia chodzenia i są wynikiem przeciążenia szybko rosnących kości przy słabym układzie mięśniowo-więzadłowym. KOŚLAWOŚĆ KOLAN występuje wtedy, kiedy przy złączonych i wyprostowanych kolanach między stopami tworzy się odstęp. SZPOTAWOŚĆ KOLAN rozpoznaje się wtedy, kiedy odstęp tworzy się między kolanami, gdy nogi są wyprostowane, a stopy są złączone. Nóżki noworodka i niemowlęcia są szpotawe, łukowato wygięte. W miarę wzrostu, najczęściej w wieku przedszkolnym, stają się koślawe. W młodszym wieku szkolnym ich oś przebiega jak u dorosłego. Niekiedy jeszcze w okresie dojrzewania następuje zmiana, po której ustawienie kolan ma już postać trwałą. W wieku starczym ponownie pojawia się szpotawość nóg. Ich oś zmienia się więc w ciągu całego życia. Koślawość kolan u kobiet jest znacznie większa niż u mężczyzn, ponieważ miednica u kobiet jest znacznie szersza. Koślawość nie przekraczająca 10 stopni, czyli taka, że odstęp między kostkami przyśrodkowymi, przy złączonych i wyprostowanych kolanach nie jest większy niż 4-5 cm, uważa się za prawidłową. Większą skłonność do koślawości (nogi w kształcie litery X) obserwuje się u dzieci z obniżonym napięciem mięśni. Koślawość kolan powoduje tendencję do stawania rozkroku. Zwiększa się przez to obciążenie wewnętrznych brzegów stóp, co utrudnia kształtowanie się prawidłowego sklepienia i prowadzi do płaskostopia. Dziecko, u którego zauważymy skłonność do koślawości kolan, nie powinno długo chodzić ani stać w rozkroku. Trzeba mu całkowicie zabronić przebywania w czasie zabawy w siadzie klęczącym między piętami, z podudziami i stopami skierowanymi na zewnątrz. Jest to sposób w jakim dzieci z obniżonym napięciem mięśni i koślawością kolan siadają bardzo chętnie. Przy niewielkiej koślawości najczęściej wystarcza podwyższenie obcasa w butach od strony wewnętrznej, co wykonuje się wyłącznie na zlecenie lekarza specjalisty. W ciągu dnia należy zwracać baczną uwagę na pozycje, w jakich dziecko przebywa. Żadne dziecko nie powinno utrzymywać zbyt długo jednej pozycji. Należy zapobiegać koślawości, zwracając uwagę, aby dziecko nie siadało i nie kucało z kolanami złączonymi i szeroko rozstawionymi stopami. W tzw. siadzie "W". Szpotawość to deformacja przeciwna do koślawości. Kolana szpotawe zniekształcają całe nogi, ale czasami wygięcie dotyczy tylko podudzi, mówimy wtedy o podudziach szpotawych lub nogach pałąkowatych. W tym zniekształceniu kończyny dolne są skręcone do wewnątrz, a stawy kolanowe nadmiernie wyprostowane (tzw. przerost, nadwyprost). Mięśnie wewnętrznej strony nóg ulegają skróceniu, a po stronie zewnętrznej rozciągają się nadmiernie. Najczęstszą przyczyną szpotawości jest krzywica, ale wadę tę spotyka się również u dzieci zdrowych, najczęściej z nadwagą, które zbyt wcześnie rozpoczęły chodzenie i ich kości uległy zniekształceniu pod wpływem ciężaru ciała, za dużego w stosunku do swojej wytrzymałości. Do powstania kolan szpotawych również zbyt długie przebywanie w pozycji siedzącej ze skrzyżowanymi nogami. Leczenie kolan szpotawych wymaga utrzymania odpowiednich pozycji ciała przy jednoczesnym wyeliminowaniu przyczyn schorzenia (np. leczeniu krzywicy). Ćwiczenia można poprzedzić masażem nóg oraz okolicy pośladków, z mocniejszym zaakcentowaniem ruchów po wewnętrznej stronie kolan. W ćwiczeniach zwraca się uwagę na wzmocnienie mięśni pośladkowych, ruchy rotacyjne (skręty) w stawach biodrowych, szczególnie na zewnątrz. Ćwiczenia wykonuje się w pozycji leżącej lub siedzącej bez obciążenia stóp. Ułożeniami korekcyjnymi są pozycje ze złączonymi kolanami i rozstawionymi stopami (przeciwne do ułożenia przy kolanach koślawych). Odpowiednie obuwie lub wkładki zaleca lekarz. ĆWICZENIA ZALECANE PRZY KOREKCJI KOLAN KOŚLAWYCH- pw. siad skrzyżny, dłonie na kolanach, ramiona ugięte pod kątem prostym w stawach łokciowych. Spychanie kolan w dół ciężarem ciała i siłą ucisku rąk. Rozciąganie przykurczonych więzadeł pobocznych.
- pw. siad o nogach ugiętych w stawach kolanowych na zewnątrz, stopy podeszwami opierają się o siebie, dłonie nachwytem obejmują grzbiet stóp. Rozpieranie kolan łokciami rozsuwanymi na zewnątrz, z niewielkim opadem tułowia w przód.
- pw. leżenie tyłem lub półleżąc. Próba maksymalnej korekcji osi kończyn, napinanie mięśnia czworogłowego z kontrolą dotykiem.
ĆWICZENIA ZALECANE PRZY KOREKCJI KOLAN SZPOTAWYCH- pw. siad prosty, NN proste, kostki przyśrodkowe złączone. Unoszenie NN w górę z maksymalnym wyprostem w stawie kolanowym - wytrzymać.
- pw. leżenie przodem między stopami szarfa. Unoszenie nóg prostych w górę i wytrzymanie.
- pw. klęk podparty. Wyprost nogi lewej w tył i zmiana nogi.
- pw. siad podparty, noga prawa ugięta w kolanie i przyciągnięta do klatki piersiowej, lewa wyprostowana i leży na podłożu. Zmiana nogi leżącej na podłożu przez szybki wyprost nogi ugiętej w kolanie ("wyrzucenia" nogi do przodu).
BIBLIOGRAFIA: - M. Kutzner-Kozińska "Korekcja wad postawy" WSiP Warszawa 1986r.
-
- J. Kołodziej, K. Kołodziej, I. Mamola "Gimnastyka korekcyjno-kompensacyjna w szkole" FOSZE Rzeszów 1994r.
-
- S. Owczarek "Atlas ćwiczeń korekcyjnych" WSiP Warszawa 1998r.
-
- M. Borkowska, I. Gelleta-Mac "Wady postawy i stóp u dzieci" Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 2004r.
|