Działa tylko w IE - sorry!    
     

Wady kończyn dolnych

mgr Renata Górnik


Częste występowanie u dzieci i młodzieży wad statycznych kończyn dolnych, zmusza do zastosowania odpowiednich środków zaradczych. Dużą rolę może tu odegrać nauczyciel gimnastyki korekcyjnej, nauczyciel nauczania zintegrowanego i nauczyciel wychowania fizycznego, zarówno w swej pracy lekcyjnej, jak i poza lekcyjnej z zespołem specjalnym gimnastyki korekcyjnej. Prawidłowość doboru środków postępowania korekcyjnego uwarunkowana jest pełną znajomością budowy, czynności kończyn i rodzaju zniekształcenia.

STOPY I ICH WADY

Stopy spełniają w naszym organizmie dwie bardzo ważne funkcje - statyczną i dynamiczną. Na ich niewielkich płaszczyznach nie tylko utrzymuje się cały ciężar ciała (funkcja statyczna), ale także dzięki nim jesteśmy w stanie chodzić (funkcja dynamiczna). Istotną właściwością prawidłowo zbudowanych stóp jest amortyzowanie wstrząsów. Trzeba też pamiętać, że stopa do ważny narząd czucia.

Budowa stopy jest bardzo skomplikowana. Kościec stopy składa się z 26 niewielkich kości, które mają duże powierzchnie stawowe. Prawidłowe ustawienie i utrzymanie tych kości jest możliwe dzięki sprawnemu funkcjonowaniu układu mięśniowego i więzadłowego stóp.

Kości stóp tworzą trzy łuki zapewniające właściwą elastyczność podczas chodzenia: łuk wewnętrzny (sklepienie podłużne), przedni (sklepienie poprzeczne) i zewnętrzny.

Prawidłowo zbudowana stopa najsilniej opiera się na podłożu w trzech punktach: na pięcie oraz głowach pierwszej i piątej kości śródstopia. W trakcie chodzenia ciężar ciała przemieszcza się dzięki pracy mięśni.

Znaczna większość dzieci rodzi się ze stopami zdrowymi. Najczęściej wady kończyn dolnych i stóp nabywane są wraz ze wzrostem. Niemowlęta nie mają jeszcze wysklepionych stóp, ponieważ ich podeszwowa część jest wypełniona miękką tkanką tłuszczową, a procesy kostnienia są mało zaawansowane. Jest to tzw. fizjologiczne płaskostopie. Dopiero w wieku 3-4 lat zaczyna się zaznaczać wklęsłość po wewnętrznej, podeszwowej stronie stopy. W szóstym roku życia oba łuki, podłużny i poprzeczny, są już wyraźne, ale kształtują się nadal. W okresie dojrzewania (skoku pokwitaniowego) wzrost stóp jest znaczny. Szybki rozwój układu kostnego i wolniejszy układu mięśniowego stanowi ponowne zagrożenie dla stóp; może dojść do ich osłabienia, zwłaszcza przy ograniczeniu ruchu. Występują wtedy bóle, szybkie męczenie czy uczucie drętwienia, szczególnie po wysiłku fizycznym.

Aby dbać o swoje stopy, dziecko powinno: w miarę możliwości, z zachowaniem bezpieczeństwa, chodzić boso po różnorodnym podłożu, dostarczającym wielu bodźców; nosić odpowiednie obuwie, utrzymywać ciężar ciała proporcjonalny do wzrostu, nauczyć się poprawnego obciążania stóp podczas stania i chodzenia.

P Ł A S K O S T O P I E (stopa płaska/płasko-koślawa)

Najczęściej występującą nieprawidłowością jest obniżenie sklepień stóp, czyli płaskostopie, a jego powodem jest osłabienie i niewydolność mięśni.

TRZY STOPNIE PŁASKOSTOPIA

I stopień - zmniejszenie napięcia mięśni. Sklepienie stóp obniża się po dłuższym staniu i chodzeniu. W pozycji stojącej na jednej nodze można czynnie skorygować nieprawidłowość.
II stopień - zniekształcenie stopy widoczne jest w pozycji stojącej, ale przy odciążeniu stopa przybiera prawidłowy kształt. Nie można czynnie skorygować deformacji w pozycji obciążenia, natomiast w odciążeniu możliwa jest korekcja.
III stopień - zniekształcenie stopy jest utrwalone. Nasilają się dolegliwości bólowe i deformacje, chód staje się zaburzony (niezgrabny). W pozycji odciążenia korekcja nie jest możliwa, stopa jest usztywniona.

ĆWICZENIA POLECANE W PROFILAKTYCE I KOREKCJI STÓP PŁASKICH I PŁASKO-KOŚLAWYCH
  1. pw. - siad na krześle, na podłodze porozrzucane drobne przedmioty klocki, kulki, szmatki itp. ruch - chwytanie palcami stóp leżących przedmiotów i wrzucanie do stojącego pojemnika.
  2. pw. - siad płaski podparty. ruch - wykonać stopami wszystkie możliwe ruchy w stawie skokowym z uwzględnieniem ruchów palców (rozstawienie, ściąganie palców).
  3. pw. - leżenie tyłem, RR w bok. ruch - uniesienie nóg w górę, rozchylenie kolan na boki zbliżenie stóp do siebie i "bicie brawa stopami".
  4. pw. - siad na ławeczce, na podłodze papier rysunkowy i kredki. ruch - chwytanie palcami stóp kredki i próby malowania kółek lub innych figur na papierze rysunkowym.
  5. pw. - siad na krześle. ruch - chwycić palcami stóp leżący na podłodze woreczek i położyć go na kolanie nogi przeciwnej.

WADY KOLAN:

KOŚLAWOŚĆ I SZPOTAWOŚĆ

Wady kolan najczęściej nie są wrodzone. Pojawiają się dopiero po pewnym czasie od rozpoczęcia chodzenia i są wynikiem przeciążenia szybko rosnących kości przy słabym układzie mięśniowo-więzadłowym.

KOŚLAWOŚĆ KOLAN występuje wtedy, kiedy przy złączonych i wyprostowanych kolanach między stopami tworzy się odstęp.

SZPOTAWOŚĆ KOLAN rozpoznaje się wtedy, kiedy odstęp tworzy się między kolanami, gdy nogi są wyprostowane, a stopy są złączone.

Nóżki noworodka i niemowlęcia są szpotawe, łukowato wygięte. W miarę wzrostu, najczęściej w wieku przedszkolnym, stają się koślawe. W młodszym wieku szkolnym ich oś przebiega jak u dorosłego. Niekiedy jeszcze w okresie dojrzewania następuje zmiana, po której ustawienie kolan ma już postać trwałą. W wieku starczym ponownie pojawia się szpotawość nóg. Ich oś zmienia się więc w ciągu całego życia.

Koślawość kolan u kobiet jest znacznie większa niż u mężczyzn, ponieważ miednica u kobiet jest znacznie szersza.

Koślawość  nie  przekraczająca  10 stopni, czyli  taka,  że odstęp  między kostkami przyśrodkowymi,  przy złączonych i wyprostowanych kolanach nie jest większy niż
4-5 cm, uważa się za prawidłową.

Większą skłonność do koślawości (nogi w kształcie litery X) obserwuje się u dzieci z obniżonym napięciem mięśni. Koślawość kolan powoduje tendencję do stawania rozkroku. Zwiększa się przez to obciążenie wewnętrznych brzegów stóp, co utrudnia kształtowanie się prawidłowego sklepienia i prowadzi do płaskostopia.

Dziecko, u którego zauważymy skłonność do koślawości kolan, nie powinno długo chodzić ani stać w rozkroku. Trzeba mu całkowicie zabronić przebywania w czasie zabawy w siadzie klęczącym między piętami, z podudziami i stopami skierowanymi na zewnątrz. Jest to sposób w jakim dzieci z obniżonym napięciem mięśni i koślawością kolan siadają bardzo chętnie.

Przy niewielkiej koślawości najczęściej wystarcza podwyższenie obcasa w butach od strony wewnętrznej, co wykonuje się wyłącznie na zlecenie lekarza specjalisty. W ciągu dnia należy zwracać baczną uwagę na pozycje, w jakich dziecko przebywa.

Żadne dziecko nie powinno utrzymywać zbyt długo jednej pozycji. Należy zapobiegać koślawości, zwracając uwagę, aby dziecko nie siadało i nie kucało z kolanami złączonymi i szeroko rozstawionymi stopami. W tzw. siadzie "W".

Szpotawość to deformacja przeciwna do koślawości. Kolana szpotawe zniekształcają całe nogi, ale czasami wygięcie dotyczy tylko podudzi, mówimy wtedy o podudziach szpotawych lub nogach pałąkowatych.

W tym zniekształceniu kończyny dolne są skręcone do wewnątrz, a stawy kolanowe nadmiernie wyprostowane (tzw. przerost, nadwyprost). Mięśnie wewnętrznej strony nóg ulegają skróceniu, a po stronie zewnętrznej rozciągają się nadmiernie.

Najczęstszą przyczyną szpotawości jest krzywica, ale wadę tę spotyka się również u dzieci zdrowych, najczęściej z nadwagą, które zbyt wcześnie rozpoczęły chodzenie i ich kości uległy zniekształceniu pod wpływem ciężaru ciała, za dużego w stosunku do swojej wytrzymałości.

Do powstania kolan szpotawych również zbyt długie przebywanie w pozycji siedzącej ze skrzyżowanymi nogami.

Leczenie kolan szpotawych wymaga utrzymania odpowiednich pozycji ciała przy jednoczesnym wyeliminowaniu przyczyn schorzenia (np. leczeniu krzywicy).
Ćwiczenia można poprzedzić masażem nóg oraz okolicy pośladków, z mocniejszym zaakcentowaniem ruchów po wewnętrznej stronie kolan. W ćwiczeniach zwraca się uwagę na wzmocnienie mięśni pośladkowych, ruchy rotacyjne (skręty) w stawach biodrowych, szczególnie na zewnątrz. Ćwiczenia wykonuje się w pozycji leżącej lub siedzącej bez obciążenia stóp. Ułożeniami korekcyjnymi są pozycje ze złączonymi kolanami i rozstawionymi stopami (przeciwne do ułożenia przy kolanach koślawych).
Odpowiednie obuwie lub wkładki zaleca lekarz.

ĆWICZENIA ZALECANE PRZY KOREKCJI KOLAN KOŚLAWYCH
  1. pw. siad skrzyżny, dłonie na kolanach, ramiona ugięte pod kątem prostym w stawach łokciowych. Spychanie kolan w dół ciężarem ciała i siłą ucisku rąk. Rozciąganie przykurczonych więzadeł pobocznych.
  2. pw. siad o nogach ugiętych w stawach kolanowych na zewnątrz, stopy podeszwami opierają się o siebie, dłonie nachwytem obejmują grzbiet stóp. Rozpieranie kolan łokciami rozsuwanymi na zewnątrz, z niewielkim opadem tułowia w przód.
  3. pw. leżenie tyłem lub półleżąc. Próba maksymalnej korekcji osi kończyn, napinanie mięśnia czworogłowego z kontrolą dotykiem.
ĆWICZENIA ZALECANE PRZY KOREKCJI KOLAN SZPOTAWYCH
  1. pw. siad prosty, NN proste, kostki przyśrodkowe złączone. Unoszenie NN w górę z maksymalnym wyprostem w stawie kolanowym - wytrzymać.
  2. pw. leżenie przodem między stopami szarfa. Unoszenie nóg prostych w górę i wytrzymanie.
  3. pw. klęk podparty. Wyprost nogi lewej w tył i zmiana nogi.
  4. pw. siad podparty, noga prawa ugięta w kolanie i przyciągnięta do klatki piersiowej, lewa wyprostowana i leży na podłożu. Zmiana nogi leżącej na podłożu przez szybki wyprost nogi ugiętej w kolanie ("wyrzucenia" nogi do przodu).

BIBLIOGRAFIA:

M. Kutzner-Kozińska "Korekcja wad postawy" WSiP Warszawa 1986r.
 
J. Kołodziej, K. Kołodziej, I. Mamola "Gimnastyka korekcyjno-kompensacyjna w szkole" FOSZE Rzeszów 1994r.
 
S. Owczarek "Atlas ćwiczeń korekcyjnych" WSiP Warszawa 1998r.
 
M. Borkowska, I. Gelleta-Mac "Wady postawy i stóp u dzieci" Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 2004r.