Proces wychowania do życia w zdrowiu powinien rozpocząć się już od najmłodszych lat życia dziecka w domu, następnie w przedszkolu, szkole i następnych etapach życia człowieka, gdyż wychowanie jest procesem ciągłym trwającym całe życie. Dialektyczna teoria rozwoju zakłada, że czynniki rozwoju (do których należy zaliczyć: zadatki organiczne, własną aktywność dziecka, środowisko i wychowanie) nie działają w izolacji, lecz są od siebie zależne, wzajemnie się warunkują i splatają ze sobą. Niezbędna jest tutaj ścisła współpraca domu rodzinnego ze szkołą. Czynniki rozwoju człowieka można podzielić na cztery grupy: - czynniki endogenne genetyczne, czyli determinanty;
- czynniki endogenne paragenetyczne i niegenetyczne matki, czyli stymulatory;
- czynniki egzogenne (środowiska zewnętrznego) czyli modyfikatory;
- tryb życia, pracy, zabawy, wypoczynku.
Czynnikami endogennymi zajmuje się genetyka i fetologia (nauka o rozwoju płodu), grupą trzecią - ekologia człowieka, czwarta grupą - szereg dyscyplin naukowych, brak jest natomiast dziedziny integrującej. W pewnym stopniu można by przyjąć, że rolę integrującą odgrywa tu teoria kultury fizycznej i zdrowotności. Mówiąc o czynnikach genetycznych, mamy na uwadze te właściwości, które przekazywane są dziecku przez rodziców w momencie poczęcia. Należy jednak zdawać sobie sprawę, że określony zestaw genów przekazanych dziecku kształtuje się również pod wpływem czynników środowiskowych i stanowi jakby sumę doświadczeń poprzednich pokoleń. Od czynników genetycznych zależą ostatecznie rozmiary i kształt ciała, tempo wzrastania i dojrzewania oraz wiele innych cech somatycznych dziecka. Dowodem wpływu czynników genetycznych jest między innymi podobieństwo dzieci do rodziców oraz podobieństwo między rodzeństwem. Natomiast to, co rozumiemy pod terminem czynników środowiskowych, dotyczy wpływów bezpośrednich, którym organizm podlega w czasie rozwoju - od poczęcia do osiągnięcia pełnej dojrzałości - i od których zależy stopień realizacji cech dziedziczonych. Spośród czynników natury społecznej główna rolę przypisuje się środowisku rodzinnemu dziecka. Od czynników paragenetycznych matki, do których zalicza się wiek matki, kolejność ciąży, stan jej narządów rozrodczych, zależy rozmiar ciała noworodka, jego kondycja zaraz po urodzeniu. Dopiero w miarę wzrastania dziecka staje się bardziej widoczny wpływ czynników dziedzicznych i środowiskowych. Rozwój psychosomatyczny dziecka nie może przebiegać prawidłowo, jeśli środowisko, w którym żyje, nie zaspokaja jego podstawowych potrzeb - poczucia bezpieczeństwa, potrzeby miłości, uznania, łączności i solidarności - więzi z rodzicami. Dziecko musi czuć, że jest akceptowane i kochane - jest to czynnik tak samo niezbędny do prawidłowego jego rozwoju, jak odpowiednie żywienie, świeże powietrze czy szczepienia i higiena ciała. Rodzice muszą być w pełni tego świadomi. Dla prawidłowego rozwoju fizycznego dziecka niezbędna jest ciągła "promocja zdrowia" w środowisku rodzinnym i szkolnym. W tej sytuacji istotny jest poziom naszej wiedzy o prowadzonym przez ucznia stylu życia, nawykach higienicznych itp. Promocja zdrowia jest elementem edukacji zdrowotnej. Definicja "zdrowia'' wg Światowej Organizacji Zdrowia - brzmi następująco:
"Zdrowie określa się jako stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności". W strategii Światowej Organizacji Zdrowia "Zdrowie dla wszystkich w roku 2000" oraz koncepcji promocji zdrowia (Karta Ottawska 1986) podkreślano, że zdrowie jest: - Wartością, dzięki której jednostka lub grupa może realizować swoje aspiracje, osiągać satysfakcję, zmieniać środowisko i radzić sobie z nim;
- Zasobem (bogactwem dla społeczeństwa, gwarantującym jego rozwój społeczny i ekonomiczny;
- Środkiem do osiągnięcia lepszej jakości życia.
Te ważne stwierdzenia dotyczą całego społeczeństwa, ale w szczególności ludzi młodych. Zdrowy uczeń ma lepszą dyspozycję do nauki, a co za tym idzie może realizować powyższe wartości. Powszechnie uważa się, że edukacja zdrowotna jest najbardziej opłacalną i długofalową inwestycją w zdrowie społeczeństwa. W szkole nie powinna ona stanowić odrębnego przedmiotu nauczania, ale być zintegrowana ze wszystkimi pozostałymi dziedzinami. Umożliwi to uczniom nabywanie kompetencji do: - zdrowego stylu życia
- identyfikacji własnych problemów zdrowotnych oraz zagrożeń dla zdrowia
- obiektywnej samooceny i samoakceptacji
- obrony własnych praw i systemu wartości
- podejmowania działań na rzecz ochrony zdrowia własnego i innych oraz tworzenia zdrowego środowiska
- nawiązywania i utrzymywania prawidłowych relacji interpersonalnych
- radzenia sobie ze zmianami, stresem i sytuacjami trudnymi
- świadomego rodzicielstwa
- udzielania pomocy w wypadkach i zachorowaniach
Młody człowiek wyposażony w taką wiedzę dokonuje wyboru modelu stylu życia i wie, jak ogromny wpływ ma na swoje zdrowie. Współcześnie przed każdym człowiekiem, coraz częściej już bardzo młodym, stawiane jest zadanie - odpowiedzialności za własne zdrowie Inicjatorem programu "Zdrowie dla wszystkich w 2000 roku" była Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) już w końcu lat 70-tych. Program miał polegać na wskazaniu ludziom sensu zdrowia pozytywnego tak, by mogli oni w pełni wykorzystać swój potencjał fizyczny, psychiczny i społeczny. Koncepcje pozytywnego zdrowia zwykle dotyczą jakości życia i potencjału jakim dysponuje człowiek. Promowanie idei dobrego zdrowia to zapewnienie właściwego stanu psychicznego. Promocja zdrowia jest procesem umożliwiającym ludziom kontrolę nad swoim organizmem, jak również możliwość utrzymania go w dobrej kondycji już od najmłodszych lat życia. Zdrowie należy rozpatrywać w kategoriach zasobu (środka) na którym człowiek się opiera w codziennym życiu, a nie traktować go jako celu do którego się zmierza. Innym ujęciem promocji zdrowia jest określenie jej, "jako nauki i sztuki pomagania ludziom w dokonywaniu zmian w ich stylu życia" (M.P. O'Donnel, 1986). Ważnym elementem procesu, który gwarantowałby zmiany w stylu życia, jest zapewnienie konkretnych warunków: poczucia bezpieczeństwa, dostępu do oświaty, godnego bytowania oraz utrzymania równowagi stanu organizmu w systemie ekologicznych zmian. W tym kontekście bardzo ważnym etapem staje się przekaz informacji. W taki sposób możemy oddziaływać na młode pokolenie, by samodzielnie i odpowiedzialnie pracowało nad wzmacnianiem swego potencjału zdrowotnego. Realizując zadania wychowania zdrowotnego potrzebny jest ścisły współudział rodziców, uczniów, nauczycieli, służby zdrowia. Kształtując nawyki prozdrowotne, m.in. ucząc zasad higieny, odżywiania się, zapewniając poczucie bezpieczeństwa, wyrabiamy u dzieci poczucie własnej wartości i godności. Szkoła, a w niej nauczyciele i wychowawcy oprócz zadania przekazywania wiedzy i umiejętności ogólnych otrzymują nieco inne zadanie: uczą zasad komunikacji, współżycia w grupie, radzenia sobie w sytuacjach trudnych. Preferowanie zdrowego stylu życia w stosunku do dzieci wieku przedszkolnego i wczesnoszkolnego ma rację bytu ze względu na szczególną chłonność ich psychiki wrażliwej na wszelkie formy przekazu i naśladownictwa. Promowanie zdrowia wśród uczniów realizować można poprzez: - kształtowanie i utrwalanie zachowań sprzyjających zdrowiu (racjonalne odżywianie, higiena osobista i otoczenia, aktywność ruchowa, zapewnienie bezpieczeństwa, radzenie sobie ze stresem,
- unikanie nałogów itp.,
- wyrabianie u uczniów odpowiedzialności za własne zdrowie, rozwijanie zainteresowań zdrowiem oraz kształtowanie umiejętności dokonywania wyboru w sprawach własnego zdrowia,
- przygotowanie uczniów do roli pacjentów - odbiorców świadczeń służby zdrowia.
W realizacji tych zamierzeń potrzebna jest ścisła współpraca nauczycieli, rodziców i służby zdrowia. Powinni oni być przykładem, dawać wzór zachowań prozdrowotnych dla swoich wychowanków. Same zagadnienia prozdrowotne winne być wplatane w treści przedmiotów z wykorzystaniem właściwych form i metod oddziaływania realizowanych programowo. Jednocześnie szkoła jako placówka oświatowa winna spełniać wszelkie wymogi higieniczne (klasy prawidłowo wyposażone, oświetlone, łatwy dostęp do sanitariatów, bezpieczne przeciwpożarowo, ogólne bezpieczeństwo dla pracy i nauki). Jako nauczyciel czuję się współodpowiedzialna za szerzenie edukacji zdrowotnej wśród uczniów i widzę ciągłą potrzebę poszerzania wiedzy na ten temat. Niezbędną rzeczą jest także doskonała orientacja w aktualnym stylu życia ucznia, by móc wspierać go w utrwalaniu prawidłowych nawyków i wyposażać w wiedzę potrzebną do osiągnięcia lepszej jakości życia. |
