Metody nauczania i formy organizacyjne pracy uczniów

mgr Maria Łukaszewicz

>>Twoja opinia<<

Wprowadzenie

METODA - to sposób postępowania przy zdobywaniu wiadomości i umiejętności, nadający się do stałego powtarzania.

Reforma szkolnictwa spowodowała głębokie zmiany w programach nauczania. Zdecydowanie zaczęła preferować odejście od encyklopedycznego modelu zdobywania wiedzy na rzecz zaktywizowania uczniów do twórczych działań i kreatywności. Na kryzys dotychczasowych metod stosowanych w edukacji złożyły się też inne czynniki - społeczne i psychologiczne. Dotąd stosowane tradycyjne metody nauczania opierały się na nauczycielu, jako wyłącznym źródle wiedzy, ewentualnie na pracy zespołowej. Najczęściej były to: wykład informacyjny, opis, opowiadanie, prelekcja i pogadanka. Aktualnie zmienia się rola nauczyciela w procesie nauczania. Z pozycji wykładowcy staje się on organizatorem i koordynatorem pracy uczniów, aktywując ich do działań twórczych. W tym procesie tradycyjne metody już nie wystarczają. Nauczyciele zadają sobie pytanie: jak uczyć aby uczniowie przyswoili sobie określone informacje i potrafili odnieść je do swoich doświadczeń.

Czym jednak jest aktywizacja? Według słownika języka polskiego aktywizacja - to pobudzanie do działania, aktywny jest ten, kto jest skłonny do działania, biorący w czymś żywy udział, pełen inicjatywy, czynny, ma aktywny stosunek do życia. Aktywność - to skłonność, zdolność do intensywnego działania, do podejmowania inicjatyw. W procesie edukacji aktywizacja - to ogół poczynań nauczyciela i uczniów zapewniający im czynny udział w realizacji zadań. Podczas tej aktywności uczniowie uczą się najlepiej i najwięcej w sposób trwały i przyjemny. Aktywizacja nauczania - to metoda nauczania polegająca na wyrabianiu w uczniu aktywnego stosunku do nauki, wdrażaniu go do samodzielnej pracy. Nie ulega wątpliwości, że należy często z tej metody korzystać.

Nauczyciel aktywizujący

Ludzie mają wrodzoną potrzebę aktywności i działania. Są wśród nich bardziej aktywni i tacy, których trzeba pobudzić do aktywności, tak jest i z dziećmi. Pewne jest, że każde dziecko lubi coś robić, ale ta działalność powinna wpływać pozytywnie na poczucie własnej wartości i sensu działania. Każda metoda, zwana aktywizującą, może zostać zrealizowana jako aktywizująca lub utrwalająca bierność poznawczą. I tutaj zaczyna się odpowiedzialna rola nauczyciela, który poprzez odpowiedni dobór metod nauczania stymuluje rozwój ucznia, wzbogaca jego osobowość i pobudza go do działania poprzez aktywność w dążeniu do wiedzy. Nauczyciel powinien tak organizować proces dydaktyczny, aby nie wywoływać zbyt silnych uczuć negatywnych, a pobudzać uczucia pozytywne, np. zaciekawienie, radość z odkrywania nowych zjawisk. Ważnym więc zadaniem jest stworzenie w klasie właściwego klimatu emocjonalnego, czyli wzajemnego zaufania, bezpieczeństwa, akceptacji.. wiele zależy też od zachowania nauczyciela, który może pobudzić reakcje ucznia do działania, bądź je zablokować. Poprzez właściwy dobór metod można stymulować aktywność poznawczą ucznia i inspirować go do poszukiwania rozwiązań problemów oraz do jakiejkolwiek ekspresji. Podstawowym warunkiem uaktywnienia ucznia jest wstępne organizowanie sytuacji zainteresowania. Najprostszym sposobem jest odwołanie się do przeżyć dzieci np.: do wydarzeń na wycieczce, w życiu rodzinnym, społecznym, także do wydarzeń inspirowanych literaturą, filmem, muzyką czy obserwacją.

Dobre rezultaty daje też uatrakcyjnienie tradycyjnych metod nauczania elementami wymagającymi percepcji wzrokowej np. wykład udokumentować prezentacją wykresów, plansz i innych materiałów wizualnych.

Metody aktywne

Metody aktywne - to takie metody, których założeniem jest zaangażowanie osób uczących się w proces dydaktyczny. Stosowanie metod aktywnych wpływa korzystnie nie tylko dla ucznia (wiedza i umiejętności zdobyte samodzielnie są trwalsze), lecz także dla nauczyciela, stawiając go w roli badacza i twórcy. Istotą metod aktywnych jest przewaga uczenia się nad nauczaniem.

Metod aktywizujących jest bardzo wiele i proponowane są nauczycielom od dawna. Nie są jednak często stosowane ze względu na swą pracochłonność i brak dostępnych środków dydaktycznych, a czasem odpowiednich warunków i zespołu klasowego (zbyt liczna klasa). Często jednak nauczyciel stosuje je, nie zdając sobie sprawy, że aktywizuje dzieci do działania.

Stosowane w praktyce szkolnej metody aktywne można podzielić na:

-rozwijające umiejętności krytycznego myślenia, a więc analizowania, oceniania, porównywania i wyciągania wniosków np. burza mózgów,

-nastawione na emocje, przeżywanie, działanie np. symulacja czy projekt,

-wykorzystujące graficzne zapisy:

a)procesu podejmowania decyzji np. drzewo decyzyjne,

b)dyskusji np. metaplan.

Do bliższego omówienia wybrałam kilka, moim zdaniem ciekawych metod. Jako pierwszą przedstawię metodę:

1. Burza mózgów (fabryka pomysłów)

Metoda ta polega na postawieniu przez prowadzącego pytania lub zagadnienia.
Uczniowie podają pomysł rozwiązania tego problemu.
Wszystkie pomysły są notowane.
Należy zachować zasadę, nie krytykować nawet najbardziej nieprawdopodobnych pomysłów. Następnie następuje dyskusja na temat każdego rozwiązania i jego ocena.
W kolejnym etapie dokonuje się wyboru najlepszego rozwiązania, które zostaje wprowadzone w życie i sprawdzone pod względem efektywności.
Należy pamiętać, że po zakończeniu burzy mózgów przyjmujemy na siebie zobowiązania co do realizacji i sprawdzenia efektywności przyjętego rozwiązania.

2. Dyskusja

Sztuka dyskutowania albo prowadzenia sporów ma długą tradycję. Dłuższa bardzo zorganizowana forma dyskusji to debata, która kończy się oceną biorących w niej udział oraz wyborze zwycięzcy. Bardzo ważne przy dyskusji jest właściwe sformułowanie jej tematu.
Przed rozpoczęciem należy określić czas i sposób prezentowania wypowiedzi oraz wybrać osobę prowadzącą dyskusję. Ciekawe rezultaty przynoszą dyskusje prowadzone formułą za i przeciw. Należy wówczas podzielić klasę na dwa zespoły i wybrać liderów. Wówczas dyskusja może przybrać formę rozprawy sądowej, gdzie liderami są oskarżyciel i obrońca powołujący swoich świadków. Taką metodą można przeprowadzić lekcję na temat: "Jesteś za czy przeciw".
W czasie prowadzenia dyskusji należy precyzyjnie określić zasady jej przebiegu, aby uniknąć bałaganu z powodu dłuższego zaangażowania emocjonalnego uczniów.
Rodzajem dyskusji kierowanej jest dyskusja panelowa, polegająca na tym, że kilka osób wcześniej się do niej przygotowuje i przedstawia swoje głosy, rozpoczynając tym samym wymianę zdań obserwatorów.

3. Metody aktywnego opisu

Polegają na pełnym zaangażowaniu ucznia w działania rozwijające twórcze myślenie.

1. Opis wyjaśniający - za pomocą rysunku, schematu, wykresu, tabeli uczniowie określają cechy zjawiska, proces powstawania, mechanizm procesu. Np.: dorysuj wysokość, dorysuj kierunek wiatru, narysuj przekątną itp.
2. Technika linii czasu (TECHNIKA NAUCZANIA - to przepis na organizację sytuacji dydaktycznej, dotyczy zwykle fragmentu metody) - zjawiska i procesy ukazuje się w wymiarze linearnym, pokazuje ich następstwa w czasie. Np.: uczniowie na linii czasu zaznaczają lata najważniejszych wydarzeń integrującej się Europy.
3. Opis uzasadniający - uczniowie wyjaśniają zjawiska, proces, posługując się modelem, obrazem, rysunkiem, danymi statystycznymi, podając przy tym szereg logicznie układających się argumentów. Np.: uczniowie obliczają pole figury jako sumę lub różnicę pól innych figur.

4. Śnieżna kula

Uczniowie rozwiązują zadany problem w pojedynkę. Następnie uzgadniają swoje stanowiska:

-w dwójkach,

-w czwórkach,

-w ósemkach...

5. Symulacja (odgrywanie ról, drama)

Ta metoda daje uczniom możliwość tworzenia (modelowania) jakiejś rzeczywistości. Uczniowie odgrywają w niej pewne role, starają się osiągnąć określony cel. Ich zadaniem jest zrozumienie zarówno charakteru roli, którą im wyznaczono, jak i społecznego procesu, w którym uczestniczą.

Etapy realizacji:
1. Wybór wydarzenia, którego modelem ma być symulacja.
2. Określenie umiejętności, które uczniowie nabędą lub rozwiną.
3. Ustalenie podstawowego konfliktu zawartego w symulowanym procesie społecznym- wokół tego konfliktu skupiać się będzie akcja.
4. Określenie czasu, miejsca, i okoliczności, w których przebiega akcja.
5. Określenie wiedzy i doświadczeń uczniów potrzebnych do przeprowadzenia symulacji.
6. Określenie ram odtwarzanej rzeczywistości- określenie konkretnych aktywności, czasu ich trwania i reguł, według których będą przebiegały.
7. Charakterystyka ról.
8. Przygotowanie miejsca symulacji i potrzebnych rekwizytów - szczególnie atrakcyjne jest przeprowadzenie symulacji w realnych warunkach np.: w sali sądowej.
9. Określenie standardów sukcesu - ustalenie kryteriów, które umożliwiają ocenę efektów uczestniczenia uczniów w symulacji.

Zalety metody:
1. Metoda jest nastawiona na aktywność i emocje uczniów.
2. Wszyscy uczniowie uczestniczą w symulacji.
3. Nauka dokonuje się przez zabawę (udział w grze).

Wady metody:
1. Jest pracochłonna (wymaga specjalnego przygotowania nauczyciela).
2. Wymaga ustalenia wcześniej i podania uczniom do wiadomości tabeli kryteriów oceny ich pracy).

6. Metoda projektu

Polega na samodzielnym zrealizowaniu przez uczniów zadania, które jest przygotowane i koordynowane przez nauczyciela. Często jest ono realizowane przez grupy uczniów, głównie ze względu na szeroki zakres tematyczny i czynnościowy.
Uczniowie zdobywają informacje w szerokim zakresie, przygotowują opracowanie, a potem prezentację zagadnienia.
Prezentacja ma różne formy, może być pisemna, graficzna, może mieć charakter przemówienia, recytacji, inscenizacji, kabaretu, kroniki, wystawy, prezentacji komputerowej.
Uczniowie otrzymują dokładne instrukcje do pracy przygotowane przez nauczyciela. Realizacja projektu jest rozłożona w czasie, może trwać nawet kilka miesięcy.

Metoda ta pozwala skutecznie rozwijać następujące umiejętności uczniów:
1. Formułowanie problemu.
2. Korzystanie z różnych źródeł informacji.
3. Krytyczne ocenianie wiarygodności informacji.
4. Przygotowanie i praktykowanie wystąpień publicznych.
5. Współpraca z innymi w grupie.
6. Ocenianie swojej grupy.

Etapy przeprowadzenia projektu:
1. Określenie z uczniami tematu projektu.
2. Przygtowanie instrukcji do projektu, która zawiera:

   -temat projektu i jego cele,

   -zadania, jakie maja wykonać uczniowie,

   -źródła które powinny wykorzystać,

   -termin konsultacji z nauczycielem,

   -termin prezentacji i czas jej trwania,

   -sposoby prezentacji,

   -kryteria oceny projektu.

3. Realizacja projektu zgodnie z instrukcja.
4. Ocena projektu.

Zalety metody:
1. Rozwija samodzielność i aktywność uczniów.
2. Rozwija umiejętność organizowania własnej pracy.
3. Daje możliwość poznania problemów środowiska.

Wady metody:
1. Pracochłonna.
2. Obciąża ucznia dodatkową pracą ucznia w domu.

7. Drzewo decyzyjne

Metoda ta stanowi graficzne przedstawienie procesu podejmowania decyzji w określonej sprawie.
Uczniowie pracują w grupach i wspólnie pokonują kolejne etapy procesu decyzyjnego.

Etapy:
1. Zdefiniowanie problemu który będzie przedmiotem rozważań.
2. Określenie celów i wartości istotnych podejmujących decyzję.
3. Znalezienie różnych możliwości rozwiązań - ich ilość odpowiada liczbie "gałęzi" drzewa.
4. Określenie pozytywnych i negatywnych skutków każdego możliwego rozwiązania.
5. Podjęcie ostatecznej decyzji.

1. Wyrażania własnych opinii.
2. Doboru argumentów.
3. Obrony własnego zdania.
4. Słuchania innych.
5. Krytycznego myślenia.
6. Konstruowania kontrargumentów.
7. Przewidywania skutków proponowanych rozwiązań.
8. Dokonywania wyboru.
9. Grupowego podejmowania decyzji.

Przebieg lekcji:
1. Nauczyciel określa problem, który będzie przedmiotem analizy metodą drzewa decyzyjnego.
2. Uczniowie zostają podzieleni na grupy. Każda grupa otrzymuje duży arkusz papieru z narysowanym schematem drzewa. Nauczyciel udziela instrukcji, jak należy wypełniać schemat oraz określa czas pracy dla grup.
3. Uczniowie w grupach rozpatrują różne możliwości rozwiązania problemu. Wpisują plusy i minusy każdego rozwiązania.
4. Następuje prezentacja efektów pracy poszczególnych grup.
5. Nauczyciel komentuje efekty pracy uczniów.

8. Metoda metaplanu

Jest to plastyczny zapis dyskusji poprzez utworzenie plakatu.

Sposób przeprowadzenia:
1. Przedstawienie problemu (przedmiot dyskusji).
2. Podział klas na 5-6 osobowe.
3. Każda grupa otrzymuje:

   - 1 arkusz papieru,

   - 1 "chmurka" do zapisaniu tematu,

   - 6 kółek i 6 owali do zapisywania odpowiedzi,

   - 2-3 prostokąty do zapisywania wniosków,

   - kolorowe flamastry,

   - taśma samoprzylepna.

4. Każda grupa zapisuje propozycje rozwiązań wraz z wnioskami w formie plakatu.
5. Wybiera lidera grupy do zaprezentowania swojej pracy.
6. Opracowanie wspólnego wyniku dyskusji.

Do metod aktywizujących należą również:

• mapa mentalna (tu wykorzystuje się rysunki, obrazy, symbole, zwroty, hasła uczniowie wypisują pojedyncze skojarzenia na kartkach, potem je porządkują w zbiory i podzbiory),
• studium przypadku (uczniowie definiują problem na podstawie opisu zdarzenia, proponują możliwe rozwiązania, oceniają pozytywne i negatywne skutki poszczególnych rozwiązań),
• 6 myślących kapeluszy (6 różnych sposobów myślenia: mały komputerek, pesymista, ktoś kto przekazuje swoje odczucia na gorąco, ktoś kto przewodniczy całej dyskusji, innowator, optymista),
• portfolio (teczka z dokumentami),
• mapa pojęciowa,
• działania terenowe,
• przeprowadzanie doświadczeń,
• ekspresja plastyczna, muzyczna, literacka, ruchowa
• i wiele innych, których nie uwzględniłam.

Osoby zainteresowane metodami aktywizującymi odsyłam do literatury, podanej poniżej.

Stosowanie na lekcji określonych metod nauczania, pociąga za sobą w konsekwencji konieczność, odpowiedniego organizowania pracy uczniów. Podstawowymi formami organizacyjnymi jest praca indywidualna i zbiorowa.

Literatura

1. Krystyna Rau, Ewa Ziętkiewicz: Jak aktywizować uczniów - Burza mózgów i inne techniki w edukacji. Poznań 2000r.
2. E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska: Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie Kielce 2000r.
3. Małgorzata Taraszkiewicz: Jak uczyć lepiej? Warszawa 2000.
4. P. J. Cooper: Sprawne porozumiewanie się. 114 scenariuszy ćwiczeń z mówienia i i słuchania. Warszawa 1994.

Odsyłacze - Edukacyjne strony internetowe.

Wniosek

Wybór metody nauczania zależy od celów lekcji, wieku uczniów, poziomu ich wiedzy, bazy dydaktycznej szkoły oraz nauczyciela. Warto jednak zapoznać się z doświadczeniami koleżanek i kolegów pedagogów, poszerzać wiedzę na ten temat. Nowe, ciekawe metody pracy uatrakcyjnią przekazywane na lekcjach treści, ułatwią ich przyswajanie, pomogą nawiązać bliższy kontakt z uczniami, ponadto rozwiną nasz warsztat pracy i staną się źródłem prawdziwej satysfakcji.

>>Twoja opinia<<

Strona główna Opinie W sieciDownloads Publikacje E-learning E-sklep O stronie