Od kilku lat w środkach masowego przekazu pojawiają się sygnały dotyczące niewłaściwych zachowań u dzieci. AGRESJA jest tym zachowaniem, które szczególnie się nagłaśnia. Na dźwięk słowa agresja pojawia się zawsze lęk, niepokój, towarzyszą mu nieprzyjemne emocje. Słowo AGRESJA pochodzi od łac. słowa "aggressio" (napaść) i oznacza zachowanie osoby, która dąży do wyładowania swego niezadowolenia lub gniewu na innej osobie, bądź też rzeczach. Agresja jest problemem, który ogarnia nie tylko życie dorosłych, ale dotyka również dzieci. Jestem nauczycielką z 18-letnim stażem pedagogicznym i miałam niejednokrotnie okazję widzieć małą istotę przepełnioną złością, frustracją. Z natury boimy się agresji, ponieważ wywołuje niepewność i nie potrafimy przewidzieć sposobu zakończenia zdarzenia. Agresja jest nieodłączną częścią naszego życia i towarzyszy nam od początku naszego istnienia - nawet niemowlę wyraża swoją gotowość do buntu, gdy nie zostaną zaspokojone jego podstawowe potrzeby. Dzieci nieustannie zbierają doświadczenia związane z agresją. Są bacznymi obserwatorami a każdy dzień przepełniony jest "materiałami poglądowymi" w bardzo szerokim zakresie. Dzieci widzą agresywne zachowania u innych osób z najbliższego otoczenia, obserwują jak dorośli rozwiązują problemy między sobą. Bywa, że zostają ofiarami agresji zachowań dorosłych i to najbliższych, członków rodziny. Przyczyn agresywnych zachowań upatruje się także w nadmiernym oglądaniu telewizji i zbyt długim zajmowaniu się grami komputerowymi. W ten sposób przyswajają sobie własne wzorce reakcji, zbierają doświadczenia co im się opłaca, co im może przydać się w grupie rówieśniczej w przedszkolu, na podwórku a może i w rodzinie. Agresywne zachowania są częścią codzienności człowieka, a więc i dziecka. Jednak przedszkole ma być miejscem dającym poczucie bezpieczeństwa, ma uzupełniać rodzinę to miejsce zdobywania ważnych doświadczeń, ale ma być również miejscem znalezienia zaufanych osób tzw. "pierwszego kontaktu", do których można zwrócić się o pomoc w trudnych chwilach. Agresja wymaga natychmiastowego zajęcia stanowiska, jest komunikatem ze strony dziecka w kierunku dorosłego. Dziecko informuje nas, że ma problemy, z którymi sobie nie radzi. Powtarzające się wielokrotnie zachowania o podłożu agresywnym są sygnałem, że "coś" dzieje się z dzieckiem. Dzieci z rodzin, w których zaspokajanie dziecięcych potrzeb, między innymi dawanie miłości, poświęcanie wspólnego czasu na zabawę, naukę, wspólne przeżywanie doświadczeń, nie znajduje się na pierwszym planie rodzicielskich zainteresowań, znacznie częściej reagują gwałtowną agresją. Najczęściej spotykane agresywne zachowania to: - agresja fizyczna - wyraża się w biciu kogoś lub znęcaniu się nad kimś, bezpośredni atak, albo chwilowa obrona
- agresja werbalna - konfrontacja słowna, wyraża się w wymyślaniu lub wyśmiewaniu kogoś
- agresja cicha - świadome ignorowanie i przesadny brak zainteresowania w celu wywołania złości u "wroga"
- agresja relacji - celem jest nadszarpnięcie pozytywnych stosunków "wroga" z grupą rówieśniczą.
Fizyczna agresja jest najbardziej widoczna, ale na szczęście dość rzadko występuje w codzienności przedszkola. Werbalna agresja stanowi ponad 50% wszystkich przypadków agresji. Zaliczyć tu należy obwinianie, przezywanie, skarżenie, nakazywanie, płacz jako forma wymuszania. Dzieci agresywne werbalnie są rzadziej upominane i często z dużym upomnieniem. Skutki agresji cichej są równie bolesne jak poprzednie. Zręczne maskowanie może przebiegać tak, że nie musi dochodzić do bezpośrednich konfliktów, wystarczy zrobić komuś głupi dowcip, pośmiać się w ukryciu, albo wystarczy coś zrobić głupiego na konto innego. Dzieje się tak wtedy, gdy dziecko czuje się słabsze od wybranej "ofiary" w bezpośrednim kontakcie na "słowa" lub "pięści". Agresja relacji jest formą szczególnie boleśnie przeżywaną wśród dzieci, ponieważ "nadszarpnięta" opinia może wpłynąć na akceptację rówieśników oraz utrwalenie wzajemnych układów koleżeńskich i dziecięcych przyjaźni. Czy któraś z tych form jest lepsza, a może mniej szkodliwa? Starcia fizyczne, do których dochodzi raz na jakiś czas, zapisuje się na indywidualnym koncie o wiele wyraźniej, niż powtarzające się wielokrotnie w ciągu dnia przytyki, odrzucanie, obrzucanie wyzwiskami albo "dyskretne" wykluczanie z zabawy. Bójka zawsze wiąże się z ryzykiem wyrządzenia krzywdy sobie lub innym i tego na pewno nie należy akceptować. Ale również nie należy akceptować ukrytych form agresji. Z obserwacji wynika, że dziewczynki preferują mniej otwarte sposoby agresji, natomiast chłopcy częściej uciekają do agresji fizycznej z użyciem siły i przemocy. Agresywne zachowania mogą mieć wiele przyczyn i nie zawsze są łatwe do zbadania, ponieważ niejednokrotnie między agresją i agresywnym zachowaniem istnieje duża przerwa czasowa i nie pozwala na wykrycie prawdziwego sprawcy. Jak zatem przeciwdziałać AGRESJI?Jest jedna forma agresji, której nie należy się obawiać a mianowicie agresja w formie zabawy kontrolowana przez nauczyciela albo rodzica wkraczającego w odpowiednim czasie na "pole walki", a wszystko dzieje się na niby. Agresja w formie zabawy jest pewnego rodzaju higieną psychiki - uczy poznawać i nazywać emocje, uczy wyrażać swoje uczucia. Empatii trzeba doświadczyć na sobie, by móc w przyszłości rozumieć innych. Istnieje możliwość zapobiegania konfliktom dzięki stałym regułom wypracowanym przez grupę rówieśniczą i przestrzeganie ich w codzienności przedszkolnej. Chodzi tu o jasne reguły przeciwko niewłaściwemu zachowaniu. Istnienie ich ułatwia każdemu dziecku orientację w grupie a z nauczycielki zdejmuje trudną niejednokrotnie decyzję, którą musi podjąć w problemowej sytuacji. Wszystkie dzieci muszą wiedzieć, jakie działania uważane są za niewłaściwe i co się stanie, gdy postąpią wbrew ustanowionym regułom. Dlatego też jakakolwiek agresja nie może być przeoczona i powinna być skomentowana a po przekroczeniu pewnej granicy trzeba ponieść tego konsekwencję. Bezsprzecznie - najważniejszą rolę w życiu każdego człowieka odgrywa rodzina, która posiada ogromną siłę, wpływa na rozwój emocjonalny, społeczny, umysłowy i fizyczny dziecka. Dlatego też warto przyjrzeć się własnym relacjom z dzieckiem: - Ile czasu poświęcam dziecku?
- Czy słyszę, co mówi do mnie dziecko?
- Jak często bawię się z moim dzieckiem?
- Jak często czytam mu książki na dobranoc?
- W jaki sposób zwracam się do mojego dziecka?
- Czy są to słowa, które ranią, np. odejdź, zamknij się, przestań, itp.
- Czy są to słowa, które pomagają, np. kocham cię, rozumiem cię, cieszę się, jestem z tobą, dziękuję, proszę, przepraszam, itp.
Ma to wszystko duże znaczenie, ponieważ słowa wciąż powtarzane determinują całe dorosłe życie człowieka. Dzieci, którym poświęca się zbyt mało czasu, są zwykle mało tolerancyjne, niewrażliwe na krzywdę ludzką, bywają bezwzględne w egzekwowaniu tego, co ich zdaniem im się należy. Dziecko wychowywane w miłości i poczuciu bezpieczeństwa da sobie radę w różnych warunkach, będzie też umiało kontaktować się z innymi ludźmi. Ważną sprawą jest, aby dziecko nauczyło się akceptować samo siebie, aby znalazło w sobie wartości, na których może się oprzeć. Jeśli dziecko jest niepewne, niedowartościowane, wymusza zwrócenie na siebie uwagi, często poprzez agresywne zachowania. Można temu zapobiec, budując pozytywny obraz własnego dziecka poprzez: - Słuchanie tego, co ma nam do powiedzenia
- Mówienie mu, jak bardzo jest dla nas ważne
- Przez dawanie mu wsparcia
- Wspólne przeżywanie jego radości i niepowodzeń
- Nie lekceważenie, nawet błahych dla nas problemów dziecka
Własny pozytywny obraz, dziecko wynosi z domu rodzinnego i tutaj też uczy się znoszenia frustracji i przykrych stanów emocjonalnych. To dzięki najbliższym uczy się kochać, zdobywać wiarę we własne siły, akceptować siebie i innych, rozumieć świat. Dlatego mój apel: "Rodzice! Znajdźcie czas dla swojego dziecka. Zarówno rodzice jak i nauczyciele
powinni być modelem nieagresywnego zachowania". Bibliografia:- Irena Pospieszyl: "Przemoc w rodzinie", Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa
- Gabriele Haug-Schnabel: "Agresja w przedszkolu", Wydawnictwo "Jedność", Kielce
- Małgorzata Podściańska: "Między swobodą a przemocą w wychowaniu" w Wychowanie w Przedszkolu Nr 9/2001
- Małgorzata Cywińska: "Zjawiska konfliktowe wśród dzieci"
- Faber A., Mazlish E.: "Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły", Poznań
- Grochulska J.: "Reedukacja dzieci agresywnych", Warszawa
- Ranschburg J.: "Lęk, gniew i agresja", Warszawa
|
