Temat: Konflikt postaw w "Odprawie posłów greckich" Jana Kochanowskiego Cele lekcji: - motyw wojny trojańskiej jako inspiracja do refleksji natury ogólnej (moralnej, politycznej) na przykładzie "Odprawy posłów greckich" Jana Kochanowskiego;
- rozpoznanie konfliktu postaw w utworze;
- kształcenie umiejętności porównywania postaw bohaterów i wyciąganie z nich wniosków;
- rozwijanie umiejętności wypowiadania i motywowania własnych sądów, oceny zjawisk.
Metody: - heurystyczna,
- problemowa,
- praca z tekstem.
Środki dydaktyczne: - tekst "Odprawy posłów greckich" Jana Kochanowskiego.
Przebieg lekcjiFaza wstępna- Skąd zaczerpnął Kochanowski temat do swojego dramatu i na jakim epizodzie z tej historii opiera się poeta?
*temat do swej tragedii zaczerpnął Kochanowski z mitu o wojnie trojańskiej, ale obserwujemy tu tylko krótki fragment tych dziejów - moment, gdy do Troi przybywają posłowie greccy, aby wypertraktować oddanie Menelaosowi porwanej przez Parysa jego żony - Heleny i tym samym zapobiec wojnie.- Kto i w jaki sposób sygnalizuje w tragedii przyczyny konfliktu grecko-trojańskiego oraz aktualną sytuację?
*Antenor - ubolewa nad sytuacją, w jakiej znalazła się Troja; sprawdziły się jego przewidywania: do Troi przybywają posłowie greccy, aby odebrać uprowadzoną przez Parysa Helenę, żonę Menelaosa;
*zdaje sobie sprawę z tego, że jeśli Trojanie jej nie wydadzą, państwu będzie groziła wojna;
*krytykuje metody postępowania Parysa, który za wszelką cenę chce zatrzymać Helenę i zjednuje sobie zwolenników uciekając się do przekupstwa, nawet go nie pominął: "Czuje o sobie [dba o swoją sprawę]/ Praktyki czyni [zjednuje sobie zwolenników, spiskuje], towarzystwa zbiera,/ Śle upominki, aż i mnie nie minął" ;
*gani wszystkich tych, którzy kierują się w swym postępowaniu prywatą i zabiegają tylko o dobra materialne, gubiąc w ten sposób swój kraj: "Lecz człowiek małego baczenia,/ Który na zgubę rzeczypospolitej/ Podarki bierze (...)" ;- Dynamikę konfliktowi grecko-trojańskiemu i rozwojowi akcji nadaje inny konflikt - jaki?
*konflikt m. Aleksandrem a Antenorem - konflikt postaw;
Na jakiej płaszczyźnie rozwija się ten konflikt?
*politycznej i moralnej;- Zapisanie tematu lekcji:
Konflikt postaw w "Odprawie posłów greckich"
Faza realizacyjnaJak ten konflikt rozwija epeisodion 1. (w. 30-67)? Zapisanie wniosków w formie tabeli.
| Aleksander | Antenor | - prosi o to, by Antenor był mu przychylny przeciw posłom greckim;
- powołuje się na przyjaźń z Antenorem; stwierdza, że nie ma wymówki, gdy przyjaciel prosi o przysługę;
- wg niego "obcemu więcej życzyć niżli swemu" bliskie jest zazdrości;
- przyjaciele powinni się wzajemnie osłaniać, kryć, chronić ("ręka rękę myje"); powołuje się też na przysłowie greckie, że "przyjaciel port przyjacielowi";
- przywołuje ponownie przysłowie, że przyjaciela można poznać w potrzebie;
- "piękne sumienie" to stać przy przyjacielu;
- zarzuca Antenorowi, że dla niego prawdą jest pomagać Grekom;
- wyrzuca rozmówcy, że szybko go osądził;
- kolejne wyrzuty: widać, że Antenor gości posłów;
- z ironią: zwłaszcza tym otwarty, którzy nie przychodzą z pustymi rękoma;
- bierze Antenor dary od Greków, a Aleksandra są dla niego zbyt małe;
- żałuje, że w ogóle poprosił Antenora o pomoc; ufa swym bogom i wierzy, że bez jego łaski znajdzie takich, którzy go poprą; | - opowie się za tym, co sprawiedliwe i co będzie służyło dobru ojczyzny;
- wyświadczy przysługę, jeśli przyjaciel poprosi o "słuszną sprawę";
- wg niego nieuczciwym byłoby służyć przyjacielowi wbrew prawdzie;
- nawet przyjaciel nie może żądać pomocy w nieuczciwych sprawach;
- nie można postępować wbrew własnemu sumieniu;
- jeszcze piękniejsze obstawać przy prawdzie, postępować zgodnie z nią;
- nie ważne kim kto jest, jeśli ma słuszność;
- stwierdza, że człowieka sądzi jego własne sumienie;
- dla każdego uczciwego człowieka dom jego jest otwarty;
- również ironicznie: potrzebne mu są dary, żeby przekupić sędziów, bo wziął cudzą żonę, o którą toczy się sprawa;
- nie bierze ani żon, ani cudzych darów, a Aleksander, jak żyje, tak mówi "niepowściągliwie"; nie mają o czym rozmawiać;
- znowu ironicznie - takich znajdzie jak on sam; |
Czyja wypowiedź wzmacnia negatywną charakterystykę Aleksandra (Epeisodion 2.; w. 88-160)?
*Heleny;
Helena zwierza się Pani Starej, iż przewidziała, że "bezecny Aleksander" długo nie będzie się cieszył ze swego łupu, wypoczynek i wesołość zepsuli mu zwycięzcy Grecy; Aleksander niczym drapieżny wilk, który rozbiwszy stado, uciekł najdalej jak można, a oni, jak pasterze ze swymi psami podążyli za nim; zapewne do tego dojdzie, że wilk będzie musiał porzucić owcę, a sam - uciec, ona zaś - z łańcuchem na szyi - powróci zhańbiona do domu; nie wie, jak spojrzy w oczy swoim braciom, mężowi, jak się przed nim usprawiedliwi;
*lepiej byłoby, gdyby Parys nigdy nie pojawił się w Sparcie: "Bodajżeś ty był nigdy Sparty nie nawiedził,/ Nieszczęsny Pryjamida!" ;
*skarży się Pani Starej, że przez Parysa straciła wszystko: dom, męża, dzieci, przyjaciół, ojczyznę; czuje się jak niewolnica; okryła się niesławą, a do tego niewiadomo, co dalej z nią będzie;
Jakie argumenty pojawiają się w wypowiedziach obydwu bohaterów w czasie obrad Rady Królewskiej (Epeisodion 3.; w.181- 387)?
| *Aleksander | *Antenor | - mówi, że dotychczasowe życie spędził na polowaniach i wyprawach, nie myślał wtedy wcale o pięknej Helenie; dopiero Wenus, na której korzyść rozstrzygnął spór, pomogła mu ją zdobyć; wierzy, że bogini będzie po jego stronie i do końca będzie mu sprzyjać;
- aby zwiększyć niechęć zebranych do Greków, przypomina, że uprowadzili oni córkę króla Kolchidy - Medeę [=Medea pomogła Jazonowi w zdobyciu złotego runa; uciekła z Grekami porywając swego brata; zamordowała go i - aby zatrzymać pogoń ojca - wrzucała poćwiartowane zwłoki Absyrda do morza]; jeśli on jest winni, to Grecy również, jeśli natomiast chcą zadośćuczynienia, to sami muszą wynagrodzić krzywdy, które pierwsi wyrządzili; wtedy niech nawet niech Priam wyda nie tylko Helenę, ale i jego, by odpokutował;
- przywołuje także obraz okrutnych spustoszeń, jakich dokonali podczas ostatniej wojny, zakończonej zburzeniem Troi (jeszcze widać "znaki miecza greckiego i okrutnej ręki") i porwaniem siostry króla - Hezjony, która dotąd w niewoli żyje (o ile jej jeszcze nie uśmiercono); wg niego ustępstwo będzie oznaczać słabość państwa, odwołuje się do honoru Troi; | - jego zdaniem Aleksander pogwałcił święte prawo gościnności i podstępem porwał Helenę, zaślubioną innemu mężczyźnie;
- uważa, że powinni oddać Helenę, gdyż Grecy będą się o nią upominać nie tylko wysyłając posłów, ale również "przez miecz domagać się będą" ;
- za niegodny postępek Parysa zapłaci ostatecznie ojczyzna - "Niech się Aleksander tak drogo nie żeni,/ Żeby małżeństwo swoje upadkiem ojczyzny/ I krwią naszą miał płacić" ;
- Aleksander ufa, że sprzyjać będzie mu bogini Wenus, jednak powinien być świadomy tego, swoim postępowaniem rozgniewał innych bogów - "Jeśli w łaskę dufa/ Boginiej swej, niech na to miejsce dwu się boi,/ Które dla niej rozgniewał i sądem swym zganił" ;
- Medeę nie za ich czasów porwano, uczynili to ich przodkowie, a krzywd do tej pory nikt nie dochodził; milczeli nawet ci, którzy mieli większe prawo domagać się sprawiedliwości - "Nie wiem, jako słusznie/ Swój własny występ cudzą krzywdą barwić chcemy?" ;
- Trojan nie zgubiła wojna z Grekami, lecz ich nieprawość [aluzja do niedotrzymania zobowiązań wobec Heraklesa, któremu ojciec Priama obiecał rękę swej córki - Hezjony i cudowne konie za uwolnienie kraju od smoka morskiego; Herakles z zemsty zburzył Troję, ojca Priama zabił, a Hezjonę oddał jako niewolnicę jednemu z towarzyszy]; obawia się kary bożej za niesprawiedliwość, jaką doznali Grecy; Priam sam powinien najlepiej to rozumieć, gdyż o mało sam nie zginął pokutując za "grzech ojcowski i mało sprawiedliwy postępek" [Priama przed zemstą Heraklesa uratowała Hezjona]; |
Jakie inne wypowiedzi Antenora dopełniaja pozytywnej charakterystyki bohatera? [Epeisodin piąte]; w. 465- 556:
*Antenor mówi Priamowi, by przygotowywał się do wojny;
- nie posłuchał jego rady, by oddać Grekom Helenę, jednak teraz powinien, bo wojna jest pewna;
- dowódcy oddziałów strzegących granic donieśli, że wojska greckie ściągają do Aulidy - beockiego portu; nie ma wątpliwości, że zamierzają ich zaatakować;
- radzi królowi, by sposobił państwo do obrony (wzmocnienie straży na granicach, zebranie wojska, zgromadzenie zapasów żywności, rozesłanie szpiegów itp.): "straż miej i na morzu,/ I na ziemi, aby cią łacni [łatwo] niegotowym/ Grekowie nie zastali" ;
*Priam nie wydaje się być przejęty tym faktem: "Jakobyś już na oko, dobry Antenorze,/ Nieprzyjaciela widział, tak się, widzę, boisz" - stwierdza; wg Antenora lepiej teraz bać się niż dać się zaskoczyć; chce wszystkiego dopilnować, by nie przyszło im uciekać; ostrożność w tej sytuacji nie zaszkodzi;
[Epilog]; w.559- 605:
*Antenor prosi ponownie króla, by nie lekceważył słów swojej córki przepowiadających upadek Troi;
*Priam przypomina sobie sen żony, której tuż przed narodzinami Aleksandra przyśniło się, że zamiast dziecka urodziła pochodnię, od której miało spłonąć miasto;
*Antenor przywołuje słowa wróżbitów, którzy "wykładali, że to dziecię miało/ Upad ojczyźnie przynieść" , co niewątpliwie niedługo nastąpi;
*król potwierdza jego słowa; "przeklęte dziecko" król rozkazał nie zostawić przy życiu, "na puszczy/ Wilcy mieli [je] rozdrapać i kości nieszczęsne/ Po pustych górach roznieść" , ale stało się inaczej; Aleksander przeżył, a teraz przynosi zgubę swej ojczyźnie; wszyscy przez niego mogą zginąć;
*rozmowę przerywa przybycie Rotmistrza i Więźnia; Rotmistrz oznajmia, że do brzegów Troi przybywają pierwsze greckie galery, które są jedynie namiastką nieprzyjacielskiej floty ("Tysiąc galer na kotwach w pogotowiu stoi/ w Aulidzie..." ), oczekującej na przybycie posłów z werdyktem; wojskiem dowodzi brat Menelaosa - Agamemnon; wojna jest nieunikniona;
*Priam zapowiada na dzień następny wojenną naradę, która zadecyduje o charakterze obrony (będą siedzieć tak długo aż "uradzą obronę");
- Antenor stwierdza, że "na każdy rok [im] każą radzić o obronie" , ale w sytuacji bezpośredniego zagrożenia państwa, kiedy wróg stoi przy jego granicach, nie czas na czcze rozmowy, obywatele muszą wykazać odwagę i podjąć skuteczne działania; wzywa nie tylko do obrony, ale też i do walki: "Ba, radźmy też o wojnie, nie wszystko się brońmy:/ Radźmy, jako kogo bić; lepiej, niż go czekać!" Podsumowanie. Ocena postaw*.
*Wniosek: konflikt postaw jest czynnikiem rozwijającym akcję polityczną i problematykę moralną utworu.
*Bohaterowie mają odmienny stosunek do spraw ojczyzny. Konflikt dotyczy również zagadnień natury moralnej. Reprezentują oni typowe cechy obywatelskie - dobre lub złe; tylko tego wymaga jednowątkowa akcja oparta na konflikcie dwu racji. Antenor - wzór patrioty, wykazał się wielką odwagą cywilną sprzeciwiając się decyzji większości, uważał bowiem, że pozostawienie Heleny w Troi jest celem niezgodnym z dobrem ogólnym. Jego wypowiedzi demaskują sprzeczność między prywatą a dobrem publicznym, wskazują na konieczność przestrzegania prawa i stawiania go na pierwszym miejscu oraz kierowania się w życiu takimi wartościami jak: prawda, uczciwość i sprawiedliwość, które są gwarantem szczęścia i jednostki, i państwa. Jego myślenie cechuje dalekowzroczność i rozwaga, czego brakuje Aleksandrowi, który jako syn królewski czuł się bezkarny w swoim postępowaniu, nad dobro ojczyzny przedkłada prywatne interesy. Porywając Helenę nie tylko pogwałcił prawo gościnności, ale też okazał swą niedojrzałość i bezmyślność, nie myślał o zagrożeniach, jakie niesie za sobą jego czyn dla bezpieczeństwa państwa. Poza tym nie myślał, jakie konsekwencje będą miały jego dalsze działania jak np. szantaż czy przekupywanie członków rady (=deprawacja społeczeństwa). Jest głuchy na racjonalne argumenty Antenora. Ten przegrywa, ale na płaszczyźnie wydarzeń, bowiem odnosi moralne zwycięstwo. Nie dał się złamać, przekupić. Chociaż nie udało mu się zapobiec wybuchowi konfliktu, to jednak do końca próbuje uratować kraj przed wojną. Kiedy to mu się nie udaje, troszczy się o przygotowanie skutecznej obrony. Uważa, że w momencie zagrożenia państwa obywatele muszą wykazać odwagę i podjąć skuteczne działania. Ostatecznie, gdy wojna jest nieunikniona, wzywa nie tylko do obrony, ale też i do walki.
Praca domowa: Charakterystyka porównawcza Antenora i Aleksandra z zastosowaniem cytatów.
* oczekiwane odpowiedzi uczniów. |
