"Nie tylko mózg dziecka chodzi do szkoły,
lecz także jego ciało" | | | (M. Kacprzak) | Profilaktyka wg W. Okonia to "ogół działań zapobiegających niepożądanym zjawiskom w rozwoju i zachowaniu się ludzi. W pedagogice sprowadza się do zapobiegania w powstawaniu u dzieci niepożądanych przyzwyczajeń i postaw, błędów w uczeniu się lub wad postawy ciała. W pewnym znaczeniu każde pożądane oddziaływanie pedagogiczne jest jednocześnie działaniem profilaktycznym, wytwarzając jakieś wartościowe cechy, jednocześnie zapobiega powstawaniu cech niepożądanych lub ich utrwaleniu." [1] Zdrowie wg definicji Światowej Organizacji Zdrowia jest to stan dobrego samopoczucia fizycznego, umysłowego i społecznego. W. Okoń uważa iż zdrowie z fizjologicznego punktu widzenia zależy od "zdolności organizmu do utrzymania równowagi między nim a środowiskiem, głównie zaś od zdolności reagowania na zmiany w środowisku i przystosowania się do tych zmian. Uważa również, iż zdrowie zależy od stosunków społecznych. Harmonijne stosunki międzyludzkie wpływają korzystnie na stan samopoczucia, stosunki pełne sprzeczności i konfliktów między ludźmi wywierają na nich wpływ negatywny." [1] Norbert Sillamy twierdzi, iż "człowiek zdrowy to jednostka zdolna do rozwiązywania swych konfliktów tak zewnętrznych, jak wewnątrzpsychicznych i nie poddająca się nieuniknionym frustracjom życia społecznego. Ten, komu się to nie uda, ten jest chory." [2] Reasumując pojęcie zdrowia należy rozumieć bardzo szeroko jako stan dobrego samopoczucia, fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko jako brak choroby czy kalectwa. Dobre funkcjonowanie organizmu wymaga stanu równowagi wszystkich trzech wymienionych wymiarów zdrowia. Zdrowie nie jest czymś stałym, danym nam raz na zawsze. O zdrowia należy świadomie i systematycznie dbać. Pomocną w kształtowaniu tej świadomości powinna być edukacja zdrowotna, prowadzona od najmłodszych lat. Edukacja zdrowotna w pedagogice wczesnoszkolnej zajmuje miejsce priorytetowe. Powszechnie uznaje się zdrowie jako "wartość doczesną najwyższej jakości, dobro natury o niewymiernej wartości, największy skarb." [3] W myśl przysłowia "Czego Jaś się nie nauczył, tego Jan nie będzie umiał" należy szczególną uwagę zwrócić na rozwijanie prawidłowej postawy wobec higieny i zdrowia już u dzieci w wieku wczesnoszkolnym. Zdrowie fizyczne i psychiczne dziecka ma bardzo istotny wpływ na powodzenie w nauce szkolnej i determinuje jego dalszy rozwój. Jednak pierwszym środowiskiem wychowawczym jest dom rodzinny. Największe znaczenie odgrywa w okresie wczesnego dzieciństwa, dając wiele radości i zadowolenia. Równocześnie kształtuje osobowość i wpływa na prawidłowy rozwój fizyczny, rozbudza wyobraźnię, uczy i wychowuje. To właśnie rodzina powinna przekazywać dziecku najważniejsze wartości, wzorce do naśladowania, kształtując nawyki, przyzwyczajenia i postawy zdrowotne. Samopoczucie i samoocena zdrowia zależą w bardzo dużym stopniu od wychowania. Ono głównie decyduje o tym, czy wychowamy hipochondryka czy człowieka cieszącego się zdrowiem. Jednak, aby wychowanie zdrowotne dzieci dało dobre wyniki, muszą je rozpocząć rodzice już od najmłodszych lat życia. Niestety gwałtowny postęp cywilizacji, rozwój techniki i motoryzacji spowodowały, że rodzice zapominają o wartościach ponadczasowych takich jak zabawa na świeżym powietrzu, rekreacja czy sport. Brak dostatecznej ilości ruchu powoduje, że współczesne dzieci są słabe i wątłe, podatne na choroby. Coraz częściej występują u nich wady postawy i zaburzenia prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego, co w konsekwencji prowadzi do obniżenia sprawności ogólnej: psychicznej i fizycznej. We współczesnym świecie bardzo ważny jest proces edukacji zdrowotnej w szkole i spoczywa on przede wszystkim na barkach nauczycieli. G. Piramowicz mówił, że "nie ma rozumieć nauczyciel, że na to tylko jest wezwany, aby dzieci nauczyć czytać i pisać i jako tako zbywać czas szkolny. Cel jego jest bardziej szlachetny, przykładać się do szczęśliwości ludu przez dobre wychowanie co do zdrowia." [4] Małe dziecko wstępując do szkoły wkracza w nowe otoczenie społeczne i podejmuje nowe obowiązki, które wywołują lęk, dlatego bardzo ważne jest w tym czasie wsparcie kogoś życzliwego, w tym przypadku wsparcie nauczyciela. Na zachowania prozdrowotne bardzo duży wpływ mają grupy rówieśnicze. Ma to miejsce już w okresie przedszkolnym. Początkowo dotyczy ono wspólnej zabawy, zespołowych działań, nauki i zainteresowań. Potem zaczynają się kształtować sympatie i szukanie wzorców do naśladowania. Dzieci często liczą się ze zdaniem rówieśników, które jest ważniejsze od osoby dorosłej. Jeżeli jednak zabraknie wsparcia w rodzinie łatwo zostanie wciągnięte przez nieformalne grupy. Oddziaływanie tych grup na młodego człowieka ma bardzo negatywny wpływ i niesie wiele niepokojących zjawiska zdrowotnych, takich jak: palenie papierosów, nadużywanie alkoholu czy nawet narkomania. Bardzo ważnym celem edukacji zdrowotnej w klasach młodszych jest: - uświadamiać związek zdrowia ze stylem życia człowieka, z jego środowiskiem fizycznym i społecznym,
- uczyć jak dbać o zdrowie własne i innych ludzi.
Efektem wczesnoszkolnej edukacji zdrowotnej powinno być: - lepsze poznanie siebie i swojego środowiska,
- poznanie czynników wpływających pozytywnie bądź negatywnie na własne zdrowie i zdrowie innych,
- umiejętność dokonywania świadomych wyborów służących doskonaleniu zdrowia,
- zrozumienie że zdrowie jest wartością dzięki której możemy realizować swoje potrzeby i aspiracje życiowe.
Edukacja zdrowotna nie stanowi odrębnego przedmiotu nauczania. Jej treści przewijają się i występują we wszystkich sytuacjach dydaktyczno-wychowawczych. Należy tylko pamiętać o tym i odpowiednio je eksponować. Szczególne możliwości w rozwijaniu postaw zdrowotnych uczniów mają nauczyciele klas 1-3, dlatego na podstawie niżej wymienionych pozycji książkowych skonstruowałam scenariusze zajęć, które mają wpływ na zachowania prozdrowotne dzieci. - Program edukacyjny dla klas 1-3 - Profilaktyka uzależnień - Andrzeja Kołodziejczyka;
- Program zajęć wychowawczo-profilaktycznych dla klas 1-3 szkół podstawowych - Spójrz inaczej - Andrzeja Kołodziejczyka i Ewy Czemierowskiej;
- Blend-a-med - Program promocji zdrowego uzębienia - Przewodnik dla nauczycieli;
- Żyj bezpiecznie - Program profilaktyki i zapobiegania skutkom oparzeń dla klas 1-6 szkoły podstawowej;
- Środowiskowy program wychowania zdrowotnego w szkole podstawowej - Marianny Charzyńskiej-Gula.
Bardzo ważnym, kluczowym programem, z którego korzystałam na swoich zajęciach dydaktyczno - wychowawczych był program wychowawczo-profilaktyczny "Spójrz inaczej" dla klas 1-3 szkół podstawowych A. Kołodziejczyka i E. Czemierewskiej. Jest program, który pozwala nam na kształtowanie osobowości dziecka i wspieranie jego rozwoju. Obejmuje on m. in. takie zagadnienia jak: - uczenie rozwiązywania problemów, konfliktów
- uczenie umiejętności życiowych
- oferowanie alternatywnych form spędzania czasu
- dbanie o zdrowie.
Celem zajęć dotyczących zdrowia jest zrozumienie jego wartości oraz wyrobienie nawyków prozdrowotnych, co może w konsekwencji zmniejszyć skłonność do sięgania w przyszłości po substancje zmieniające świadomość.Program "Spójrz inaczej" zakłada możliwość stosowania wielu technik pracy, ułatwiając nauczycielowi wszechstronne poznanie dziecka i oddziaływanie na jego osobowość. Większość zajęć prowadzona jest w kręgu, który sprzyja wyrażaniu uczuć, słuchaniu innych oraz zapamiętywaniu tego, co zostało powiedziane. Stosuje się także psychodramy, które dają możliwość przeżycia sytuacji, które mogą się wydarzyć w przyszłości, a także burzę mózgów, czyli listę pomysłów, którą stosuje się do rozwiązywania określonego problemu. Na podstawie obserwacji muszę przyznać, że praca z programem pozwoliła mi na lepsze poznanie uczniów i rozwiązywanie wielu problemów wychowawczych. Bardzo ważną rolę w mojej pracy odegrały również pozostałe wyżej wymienione programy. Na podstawie nich skonstruowałam swoje scenariusze zajęć. W załączeniu (scenariusze.doc - 41KB) przedstawiam kilka z nich. Przedstawione w artykule propozycje nie są wyjątkowe dla edukacji zdrowotnej. Edukacja zdrowotna jest tylko małym wycinkiem pedagogiki. Małym, ale jak się okazuje bardzo ważnym. Nie wolno nam zapomnieć, że jednym celem szkoły jest dobro dziecka i jego wszechstronny rozwój. Zdrowe dziecko oznacza sukces procesu edukacyjno - wychowawczego. Propagowanie zdrowego stylu życia uczniów ma zatem wymiar ogólnopedagogiczny. Nie ogranicza się do jednej czy kilku godzin w tygodniu lub w miesiącu. Wpływa na poprawę warunków personalnych uczniów, jak i środowiska, w którym spędzają znaczną część swojego czasu.
Bibliografia: - W. Okoń - "Słownik pedagogiczny", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992
- Norbert Sillamy - "Słownik psychologii", Wydawnictwo "Książnica", Libraire Larousse 1989
- R. Więckowski - "Pedagogika zdrowia czy edukacja zdrowotna" w: "Życie Szkoły", 10/1998
- B. Woynarowska - "Zdrowa Szkoła" raport, Warszawa 1990
- Andrzej Kołodziejczyk - Program edukacyjny dla klas 1-3 - Profilaktyka uzależnień.
- Andrzej Kołodziejczyk i Ewa Czemierowska - Program zajęć wychowawczo - profilaktycznych dla klas 1-3 szkół podstawowych - Spójrz inaczej
- Blend-a-med - Program promocji zdrowego uzębienia. - Przewodnik dla nauczycieli.
- Program nauczania dla klasy 1-3 "Zintegrowana edukacja wczesnoszkolna", WSiP Warszawa 1998
- M. Demel - "O wychowaniu zdrowotnym", PZWS, Warszawa 1968
- C. Korczak - "Higiena i ochrona zdrowia", PZWL, Warszawa 1989
- C. Krzeska - "Higiena i ochrona zdrowia", PZWL, Warszawa 1990
- M. Demel - "Pedagogika zdrowia", WSiP, Warszawa 1980
- J. Kowalewska, P. Graeber - "Kształtowanie postaw zdrowotnych" w : "Życie Szkoły", 1/2003
- U. Pilśnik - "Jak tworzę środowisko sprzyjające zdrowiu" w: "Życie Szkoły", 9/2002
- Żyj bezpiecznie - Program profilaktyki i zapobiegania skutkom oparzeń dla klas 1-6 szkoły podstawowej.
- Marianna Charzyńska-Gula - Środowiskowy program wychowania zdrowotnego w szkole podstawowej.
|
