Skałki Twardowskiego w Krakowie
- środowisko przyrodnicze i krajobraz

mgr Grażyna Ziętara

>>Twoja opinia<<

1Położenie na tle podziału fizyczno-geograficznego Polski

Skałki Twardowskiego położone są w Krakowie, dzielnica - Podgórza, dzielnica pomocnicza VIII Dębniki, dzielnica katastralna - Zakrzówek. W linii prostej od Rynku Głównego 4 km na południowy-zachód.

Skałki Twardowskiego położone są w obrębie Bramy Krakowskiej (Pół. Podkarpacie) między Kotlinami Oświęcimską i Kotliną Sandomierską. Na północ od Bramy Krakowskiej rozpościera się Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, a 7 km na południe Pogórze Zachodnio-Beskidzkie (Pogórze Wielickie). Przy dobrej pogodzie widać szczyty Beskidów, miedzy innymi Babią Górę (wysokość 1725 m n.p.m.) 50 km stąd w linii prostej (najwyższy szczyt Beskidu Żywieckiego.

Obszar ten leży w obrębie zapadliska przedkarpackiego, utworzonego w trzeciorzędzie u stóp formujących się wówczas Karpat fliszowych. Próg nasunięcia karpackiego znajduje się 7 km na południe w okolicy Libertowa. Zapadlisko wypełnione jest morskimi osadami morza mioceńskiego. Są to głównie iły, piaski, gipsy. Spod młodszych trzeciorzędowych osadów wyłaniają się tu fragmenty wapniowej monokliny w postaci zrębów tektonicznych np. Skałki Twardowskiego, Górka Bodzowska, Górka Pychowicka.

Obszar ten należy do regionu podkarpackiego, wyróżniającego się długim okresem wegetacyjnym, dużą ilością dni pochmurnych. Według M. Hessa teren ten należy do regionu kotlin podkarpackich, subregionów den dolinnych.

Obszar ten leży w zlewisku Bałtyku, dorzecza Wisły (od koryta Wisły 1-2 km). Teren ten należy do krajobrazów prawnie chronionych. Znajduje się na wschodnim skraju Tynieckiego Parku Krajobrazowego.

2Główne cechy środowiska przyrodniczego

Opisywany obszar znajduje się na wysokości 200-147m n.p.m. Najniższy punkt znajduje się nad Korytem Wisły (200m n.p.m.). Skały Twardowskiego przekraczają 230m n.p.m., a sąsiednia Górka Pychowicka osiąga wysokość 247m n.p.m. Wysokości względne sięgają 50m.

W rzeźbie powierzchni zaznaczają się głównie formy tektoniczne. Skały Twardowskiego są zrębem, zbudowanym z wapieni jurajskich, obciętym wyraźnymi liniami uskoków, co wyraźnie widoczne jest od strony Koryta Wisły. W sąsiedztwie znajdują się zręby Księżej Góry, Górki Pychowickiej, a za Wisłą na północy, widoczny jest zrąb Sowińca. Obniżenia między zrębami maja charakter rowów tektonicznych i wypełnione są osadami morza trzeciorzędowego. Obniżenia tych rowów wykorzystują małe potoki np. Ruczaj.

Na wapiennym zrębie Skałek Twardowskiego widoczne są liczne formy krasowe. Kras rozwijał się głównie w ciepłym i wilgotnym okresie przedlodowcowym. Na wierzchowinie Skałek Twardowskiego i Księżej Góry naliczono kilkanaście lejów krasowych o głębokości 1-2m. Leje te zamaskowane są wietrzeliną i pokryte roślinnością trawiastą. Na odkrytych skałach wapiennych można zaobserwować żłobki i żebra krasowe.

W obrębie Skałek Twardowskiego znajdują się 2 formy krasu podziemnego - jaskinie: jasna od strony Wisły o dużej komorze wejściowej i Grota Twardowskiego od strony południowej. Obydwie są jaskiniami podziemnymi, bezpiecznymi do zwiedzania, pozbawionymi szaty naciekowej, co wynika z działań człowieka.

Koryto Wisły widoczne ze wzniesień Skałek Twardowskiego ma szerokość ok. 80-100m, przebieg kręty. W przeszłości Wisła niejednokrotnie zmieniła swoje koryto, czego śladem są liczne starorzecza, najbliższe znajduje się na północ od Skałek Twardowskiego na Bielanach. Do dziś wypełnione wodą jest staro rzecze w okolicach Tyńca tzw. Koło Tynieckie. W odległości ok. 1km na wschód od Skałek Twardowskiego płynie Wilga, która uchodząc do Wisły tworzy płaski stożek napływowy, na którym znajduje się Osiedle Podwawelskie.

W rzeźbie terenu widoczne są formy antropogeniczne - wyrobiska dawnych kamieniołomów wapienia jurajskiego np. przy ulicy Św. Jacka stosunkowo płytkie wyrobisko o głębokości 3-5m, stary Kamieniołom Kapelanka o ścianach dochodzących do 22m wysokości. W dnie tego kamieniołomu znajdują się płytkie oczka wodne na Górze Księżej w Pychowicach, gdzie oprócz wapieni jurajskich odsłaniają się margle kredowe.

Największym kamieniołomem jest Kamieniołom na Zakrzówku, którego ściany przekraczały 40m. Obecnie jest wypełnione wodą gruntową i ściany w całości nie są widoczne. W kamieniołomach eksploatowano wapienie jurajskie dla potrzeb Zakładów Sodowych w Barku Fałęckim.

Dziełem człowieka są również nasypy drogowe o wysokości 1-2m np. południowa część ulicy Ruczaj, północne obrzeża ulicy Wyłom. Na niektórych odcinkach dróg przeprowadzono sztuczne wykopy np. Pychowicka (3m), Salezjańska.

Formą antropogeniczną są też usypane w XIX w. wały przeciwpowodziowe, które ciągną się wzdłuż koryta Wisły (o wys. Względnej 2,5m) np. takim wałem biegnie ulica Tyniecka. W odległości 1,5km na północ widoczna jest następna forma antropologiczna Kopiec Kościuszki na Wzgórzu Św. Bronisławy. Ze względu na urozmaicona rzeźbę występuje na tym obszarze duże zróżnicowanie warunków klimatycznych. Stoki po stronie południowej są lepiej nasłonecznione, stąd w pogodny dzień panują tu wyższe temperatury. Stoki północne nad Korytem Wisły są ocienione, często zalega tu zimne powietrze i gromadzą się mgły.

Podobnie chłodne i wilgotne powietrze zalega często w dnie obniżenia tektonicznego oddzielającego Skałki Twardowskiego od Górki Pychowickiej. Średnie temperatury: stycznia wynoszą -2,5C, lipca +18C. Średnie roczne opady wynoszą ok. 700mm (największe w lipcu). Okres wegetacyjny trwa 215-220 dni. Przeważają wiatry zachodnie i południowo-zachodnie, które przynoszą liczne zanieczyszczenia pyłowe i gazowe (w odległości 7km Skawina).

Obecnie mniej niż w latach produkcji Huty Aluminium - Skawina (lata 80), niemniej Elektrownia w Skawinie dalej emituje, zanieczyszczając okoliczne tereny.

Na klimat lokalny niewątpliwie będzie miał wpływ zbiornik, wypełniającej Kamieniołom na Zakrzówku. W ostatnich latach poziom wody stale się podnosi. Tak duża masa wody wpłynie na zwiększenie wilgotności powietrza i spowoduje zmniejszenie amplitud temperatur w najbliższym sąsiedztwie zbiornika.

Omawiany teren od północnego zachodu otoczony jest korytem Wisły, której lustro wody znajduje się na wysokości ok. 200m. Szerokość koryta zaś wynosi ok. 100m, a średni przepływ 200m/sek. Wisła ma ustrój denerowo-śnieżny, co oznacza, że wezbrania występują dwukrotnie: podczas topnienia śniegu i w lipcu w miesiącu największych opadów. Wezbrania letnie mogą dochodzić do znacznie większych rozmiarów.

Wisła na tym odcinku jest uregulowana. Brzeg lewy porośnięty jest wikliną. Wśród zarośli widoczne są fragmenty dawnych starorzeczy okresowo wypełnionych wodą. Wisła przez ostatnie 40 lat nie zamarzała. Jej średnia temperatura wynosi ok. 10C, czego sprawcą była kopalnia Górnego Śląska i Elektrownia w Skawinie (wypuszczająca ciepłą wodę do Wisły). W ostatnich latach Wisła zamarza. Dzięki nowym technologiom Elektrownia nie wpuszcza ciepłej wody do Wisły.

Drugim naturalnym ciekiem wodnym jest rzeka Wilga, płynąca ok. 1km od Skałek Twardowskiego. Wilga niesie 1m/sek. wody. Ma letnie wezbrania. Pod względem czystości wód nie mieści się w żadnej klasie, czego sprawcą są zakłady przemysłowe Podgórza.

Trzecim   ciekiem   wodnym   jest   mały   potok   Ruczaj,   zbierający   wodę   z  łąk,  porastających  dno  zapadliska  tektonicznego.  Niesie on
ok. 20-50l/sek. wody.

Zbiorniki wód stojących wypełniają wyrobiska dawnych kamieniołomów w większości o powierzchni kilku arów.

Największym zbiornikiem wody jest zalew na Zakrzówku o powierzchni ok. 12 hektarów, a głębokości ciągle nie zbadanej (zmieniająca się w związku z napływem wód gruntowych). W dnie rowu tektonicznego na południe od Skałek Twardowskiego występują obszary podmokłe, co wynika z nieprzepuszczalnego podłoża iłów mioceńskich.

Na wapiennym wzniesieniu Skałek Twardowskiego lustro wód podziemnych znajduje się na głębokości dość dużej ok. kilkunastu metrowe, ze względu na przepuszczalność popękanych wapieni. W odległości ok. 2 km na wschód występują wody mineralne-siarczanowe, co związane jest z występowaniem w przeszłości gipsu. Wody te eksploatuje się w Uzdrowisku - Matecznej.

Na wzgórzach Skałek Twardowskiego występują płytkie kamieniste rędziny. W dnie rowu tektonicznego są gleby mułowo-bagienne, a na niskim tarasie wiślanym w obrębie wałów dość żyzne mady. Na północ od wzniesienia wapiennego (w okolicach ulic Zielnej, Salezjańskiej) są gleby urozmaicone, uprawiane przez człowieka.

Na terenach nasłonecznionych można spotkać pozostałości roślinności kserotermicznej - ciepłolubnej np. macierzankę, przetacznik, rojnik. Na lewym brzegu Wisły widoczne są półnaturalne zbiorowiska wiklinowe, wykorzystujące siedliska łęgowe.

Wierzchowiznę Skałek Twardowskiego porasta zieleń parkowa wprowadzona tu przez człowieka. Przeważa roślinność synantropijna np. chwasty, rośliny ruderalne (rumowiskowe) np. łopian, bylica, komosa.

Płytkie wyrobiska pozbawione gleby zasiedlane są przez gatunki pionierskie np. brzozę, czarny bez, w miejscach słonecznych głogi.

3Korzystne i niekorzystne zmiany z punktu widzenia człowieka
zachodzące współcześnie w środowisku przyrodniczym

Korzystne zmiany z punktu widzenia człowieka, zachodzące współcześnie w środowisku przyrodniczym:

1. Powstało kąpielisko na Zakrzówku w miejscu eksploatacji wapieni.
2. Wały wzdłuż koryta Wisły ograniczają niebezpieczeństwo powodzi.
3. Rowy odwadniające w okolicach Pychowic pozwalają na zbiór siana z łąk oraz dalsza rozbudowę okolicznych osiedli i kampusu UJ.
4. Staranna uprawa gleby na terenach położonych na północ od Skałek Twardowskiego wpłynęła pozytywnie na jej jakość.
5. Zieleń parkowa pozwala na uprawianie sportu, rekreacji i wypoczynku.

Niekorzystne zmiany z punktu widzenia człowieka, zachodząca współcześnie w środowisku przyrodniczym:

1. Kamieniołomy stanowią rany w krajobrazie.
2. Zniszczenie roślinności naturalnej spowodowało zapewne wyginięcie kilku gatunków roślinności.
3. Zanieczyszczenie powietrza, gleby i wody przez zakłady przemysłowe Skawiny.
4. Zwiększony ruch samochodowy ulicą Tyniecką, Ruczaj powodują emisje toksycznych związków do atmosfery.
5. Obecnie niezabezpieczony Kamieniołom na Zakrzówku jest przyczyną wielu wypadków (nawet śmiertelnych).
6. Podpalanie wiosną traw na niekoszonych łąkach może być przyczyną pożarów i niekorzystnie wpływa na ekosystem łąkowy.

4Literatura

1. Atlas woj. krakowskiego - Urząd Miasta, Kraków 1979
2. Atlas miasta Krakowa - UJ Instytut Geografii - Urząd Miasta, Kraków 1988
3. Przewodnik geologiczny po okolicach Krakowa, Warszawa 1960
4. Mapa geologiczna obszaru Krakowa - Muzeum Geologiczne 1996
5. Antropogeniczne przemiany środowiska Krakowa.
6. Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych - Ojcowski Park Narodowy - Warszawa 1990
7. Mapa topograficzna - skala 1 : 10 000 - Główny geodeta kraju.
8. Gaweł T, Zinkow J., Kraków i okolice, Warszawa 1986
9. Starkel W., Geografia Polski, Środowisko przyrodnicze, Warszawa 1991
10. Kondracki J., Geografia fizyczna Polski, Warszawa 1989

>>Twoja opinia<<

Strona główna Opinie W sieciDownloads Publikacje E-learning O stronie