Definicja zabawy według "Małego słownika języka polskiego": Zabawa to przyjemne spędzanie czasu, bawienie się, zabawianie się, figle, gra, rozrywka. Zabawa jest jednym z ważnych przejawów aktywności dziecka. Ponieważ aktywność ta ma charakter złożony: składa się na nią wiele różnorodnych czynności i działań, uważamy ją za jeden z głównych rodzajów działalności człowieka, odgrywających istotną role w różnych okresach jego życia, a przede wszystkim w dzieciństwie. Dla dziecka do momentu rozpoczęcia nauki w szkole zabawa stanowi podstawowy rodzaj działalności. Współczesna psychologia rozwojowa i wychowawcza uwydatnia społeczne i kulturalne źródła zabaw, jak również jej społeczne funkcje i humanistyczne wartości. Podkreśla się, że zabawa "uczy dawać, brać, dzielić się, współpracować i podporządkowywać swoja osobowość grupie (Hurlock, 1966, s. 426), a jednocześnie służy zaspokojeniu potrzeby ekspresji i twórczości (Chateau, 1963). Źródłem zabawy człowieka jest społeczna treść pracy. Dobra zabawa, jak stwierdził wybitny pedagog Antoni Makarenko, jest podobna do dobrej pracy i musi ją we właściwym czasie poprzedzać. Zabawa przygotowuje w pewnym sensie dziecko do pracy. Znaczenie zabawy nie ogranicza się jedna do jej funkcji przygotowawczych, jest to, bowiem działalność dostarczająca dziecku radosnych przeżyć, niezbędna dla prawidłowego rozwoju psychicznego jednostki. W zabawie dziecko wyraża swe uczucia i pragnienia, daje upust swojej wyobraźni i fantazji, rozwija zdolności twórcze. W psychologii polskiej podkreśla się zarówno związki między zabawa a pracą ludzką, jak też związki zabawy z uczeniem się. W zabawach dzieci przejawiają, bowiem wiele poczucia odpowiedzialności, a ich wytwory są często oryginalne i twórcze (Baley). Jako szczególny sposób rozwijania przez dziecko własnej aktywności zabawa umożliwia dziecku zdobywanie doświadczeń oraz wiedzy i umiejętności w działaniu (Szuman, 1964). Dziecko ma jednak podczas zabawy inny stosunek do działania niż wówczas, gdy uczy się lub pracuje. Zabawa zaspokaja potrzebę aktywności, lecz nie jest dla dziecka obowiązkiem tylko przyjemnością. Sporządzenie określonego wytworu, a zatem osiągnięcie rezultatu nie musi - choć niekiedy może - być motywem podjęcia zabawy. W każdym razie wytwory te nie mają znaczenia praktycznego, ekonomicznego, choć bywają wykonane ładnie i starannie. Subiektywnemu wysiłkowi nie towarzyszy obiektywna jego konieczność. Przyjemność, jaką dziecku sprawia zabawa, nie ma wyłącznie charakteru funkcjonalnego, tj. nic tylko łączy się z zaspokajaniem potrzeby ruchu. Jest to również przyjemność z doznawania wrażeń, z osiągnięcia celu - jeśli dziecko rysuje coś lub buduje - z odtwarzania i przekształcania rzeczywistości w zabawach tematycznych. Nie ulega jednak wątpliwości, że zabawa ma bezpośrednie korzenie społeczne, gdyż potrzeby, jakie dziecko w zabawie urzeczywistnia, rozwija się w jego kontakcie ze środowiskiem społecznym. Ponadto ingerencja wychowawców i rodziców w zabawy dziecka i współdziałanie z nim pozwalają mu na przekazywanie treści społecznych i wzorów zachowań. Ingerencja ta ma przeważnie a przynajmniej powinna mieć - charakter współdziałania, ewentualnie dyskretnego kierowania czynnościami dziecka, a także stwarzania mu odpowiednich warunków do zabawy. Zabawy dzieci są bardzo różnorodne. Można je klasyfikować według rozmaitych kryteriów, formalnych lub treściowych. - Zależnie od poziomu własnej aktywności dziecka. Wyróżniamy zabawy swobodne lub dowolne - podejmowane z inicjatywy dziecka i całkowicie samodzielne oraz zabawy kierowane przez matkę, starsze rodzeństwo lub nauczycielkę w przedszkolu.
- Zależnie od liczby dzieci biorących udział z zabawie wyodrębniamy zabawy indywidualne lub samotne oraz zabawy grupowe.
- Zależnie od poziomu uspołecznienia dzieci można wskazać trzy rodzaje zabaw dzieci przebywających w grupie:
- równoległe (paralelne), gdy dzieci bawią się obok siebie, lecz nie ze sobą.
- Zabawy zbiorowe, gdy dzieci bawią się wspólnie, lecz nie dzielą między siebie ról i funkcji.
- Zabawy zespołowe, podporządkowane wspólnemu celowi, z podziałem ról, przywódcą i wykonawcami poszczególnych zadań.
Najważniejsze rodzaje zabaw swobodnych to zabawy manipulacyjne, tematyczne i konstrukcyjne. Gry i zabawy dydaktyczne oraz zabawy ruchowe są przeważnie zabawami kierowanymi. Dzieci spędzają wiele czasu na zabawie i ona właśnie stwarza okazje ku temu, by poszerzać krąg doświadczeń, żeby nauczyć się celowo i skutecznie działać i oddziaływać na otoczenie. Podczas zabawy dziecko utrwala i doskonali przyswojone już sposoby myślenia i działania, a ponadto rozwija swe możliwości umysłowe, wzbogaca zasób wiedzy o otoczeniu. Zabawy tematyczne pomagają dziecku skonkretyzować to, co wie o życiu człowieka, o czynnościach i pracy ludzkiej, o zjawiskach społecznych. Dążenie do odtwarzania w takich zabawach działalności osób dorosłych, których role dziecko odgrywa, stanowi zarazem podnietę do poszerzenia orientacji w zawodach i zajęciach wykonywanych przez różnych ludzi, w miejscach i instytucjach, gdzie pracują, w stosunkach społecznych, jakie między sobą nawiązują. Podkreśla się też często znaczenie zabaw tematycznych dla rozwoju wyobraźni. "Świat rzeczywisty przedstawiony w zabawach tematycznych zawsze jest pełen luk i nieznajomości rzeczy, ale dziecko nie pozostawia go takim, lecz za pomocą wyobraźni uzupełnia go w całościowy strukturalnie obraz, a tym sposobem pobudza wyobraźnie do nieustannego wysiłku i doskonali jej żywotność". (Wyner, 1971, s. 356). Szczególnym rodzajem wyobraźni, rozwijającej się podczas zabaw konstrukcyjnych jest wyobraźnia przestrzenna, związana z oceną przez dziecko kształtu, odległości, kierunków i innych wymiarów oraz rozmieszczenia przedmiotów w przestrzeni. Budowle z klocków czy materiału nietrwałego (piasku, gliny itp.) kształtują właśnie różne aspekty wyobrażeń przestrzennych. Zabawy dowolne zawierają wiele wartości wychowawczych z punktu widzenia kształtowania sfery uczuć i emocji. Oprócz przyjemności związanych z zaspokajaniem potrzeby ruchu i działania, jak również potrzeby osiągnięć dają dzieciom nieograniczoną możliwość ekspresji emocjonalnej, stwarzają im okazję do wyładowania konfliktów uczuciowych i napięć nerwowych. Jednocześnie zabawy takie stają się swoistą szkołą uczuć, gdyż w związku z podejmowanymi i odgrywanymi rolami dziecko stara się wczuwać w świat przeżyć osoby, którą staje się w wyobraźni: martwi się, gdy w roli matki idzie z "dzidziusiem" do lekarza, przezwycięża strach przed niebezpieczeństwem wczuwając się w postać kapitana okrętu itp. Ustne gry słownikowe, podobnie jak słownikowe ćwiczenia pisemne, polegają na powtarzaniu i segregowaniu wyrazów, które dzieci poznały na podstawie bezpośredniej obserwacji ich desygnatów. Ja swoje badania przeprowadziłam w małej wiejskiej szkole podstawowej w klasie III. Klasa ta liczy 10 osób. Wszystkie dzieci brały udział w zabawie. Zabawa ta to: "Punktowana "świnka" słowotwórcza". Na tablicy wynotowałam wszystkie imiona dzieci Dzieci robią kółko; w tym kółku rzucają do siebie "świnką" wymieniając jakiś rzeczownik. Dziecko, które złapie "świnkę" musi utworzyć od podanego rzeczownika przymiotnik z innym rzeczownikiem np.: węgiel - węglowy pył
moc - mocny drwal
piękno - piękna księżniczka
bogactwo - bogaty król
papier - papierowa torebka
tektura - tekturowe pudełko
balon - balonowa guma
interes - interesujący film
męstwo - mężny rycerz
siła - silny drwal
ład - ładny zeszyt itp. |
Po utworzeniu przymiotnika z rzeczownikiem dziecko odrzuca "świnkę" dalej, wymieniając z kolei inny rzeczownik. Gdy jakiś uczeń nie potrafi utworzyć odpowiedniego przymiotnika, wyręcza go ktoś z kolegów, (który zdobywa punkt) lub nauczycielka. Za każdy prawidłowo utworzony przymiotnik liczy się jeden punkt. Wygrywa dziecko, które zdobędzie najwięcej punktów. Zabawa ta przebiegała sprawnie, wszystkie dzieci brały aktywny udział w zabawie. Jednak jednym uczniom szło lepiej, ponieważ szybciej potrafiły utworzyć przymiotnik z rzeczownikiem od rzeczownika, inni zaś gorzej gdyż musieli długo zastanawiać się i wtedy pomagał inny uczeń lub nauczycielka. Zabawa ta wpłynęła na powtórzenie i utrwalenie wiadomości o częściach mowy takich jak: rzeczownik i przymiotnik. Wzbogaciła słownik dzieci w nowo powstałe wyrazy (zwroty). Zabawa ta kształci również ruchy manualne rąk wtedy, gdy dzieci łapią "świnkę" (świnka ta nie jest duża i dlatego sprawia im trudność). Wpływa również na kształcenie uwagi, spostrzegawczości, bo dziecko nie wie, kiedy do niego rzucą "świnkę" musi jednak uważać. Rozwój zabawy związany jest z doskonaleniem się mowy dziecka. Poszerzenie się zasobu słownictwa i wzrost umiejętności porozumiewania się z rówieśnikami, przekazywaniu im swych uczuć, ułatwiają dzieciom rozwój współdziałania w zabawach zespołowych. Zabawy te staja się celowe i planowe dzięki temu, że wypowiedzi pełnią funkcję regulacyjną, tj. kierują poszczególnymi etapami akcji realizowanej w zabawie. Mowa jednak nie tylko towarzyszy działaniu dziecka, ale kieruje akcję zabawy. Zabawy, w które dzieci najchętniej się bawią to: Gąski... Przebieg (cała klasa) biorą udział wszystkie dzieci. Z ogółu wybiera się jedno dziecko, które jest "wilkiem" i staje na jednym końcu sali zaś reszta na drugim końcu. Wilk mówi: Gąski, gąski na pole!
Cała klasa jako gąski odpowiada: boimy się!
Wilk: Czego?
Gąski: Wilka złego!
Wilk: Gdzie on jest?
Gąski: Za płotem!
Wilk: Co robi?
Gąski: Zęby ostrzy.
Wilk: Na kogo?
Gąski: Na nas! |
I wtedy gąski muszą przebiec z jednego końca sali na drugi. Jeśli wilk złapie gąskę to ta gąska łapie razem z nim kolejne gęsi itd. aż zostaną wyłapane wszystkie gęsi. Zabawa ta kształci zwinność, szybkość, precyzję ruchów. Oprócz przyjemności związanej z zaspokojeniem potrzeby ruchu i działania, jak również potrzeby osiągnięć, zabawy dają dzieciom nieograniczona możliwość ekspresji emocjonalnej, stwarzają okazje do wyładowania konfliktów uczuciowych i napięć nerwowych. Innymi zabawami bardzo lubianymi przez dzieci jest zabawa w "kurczątko", jest zabawa, "Co się zmieniło w klasie"?; "pająk", w fanty, w "osła" a także w zawody. Pomimo różnych zapatrywań na zabawę wszyscy psychologowie i pedagodzy jednomyślnie godzą się z tym, że zabawa odgrywa doniosłą role w rozwoju dziecka. Dziecko w zabawie zbiera i utrwala doświadczenia. Zabawa jest formą uczenia się, a kierowanie zabawą jest specjalnym rodzajem nauczania. Każdy rodzaj zabawy spełnia inne zadania i nieco inaczej przebiega w poszczególnych okresach rozwoju dziecka. Ja również uważam, że zabawy i gry dydaktyczne w nauczaniu początkowym odgrywają bardzo ważną rolę. Dziecko bawiąc się zdobywa wiele doświadczeń i wiadomości, które są mu potrzebne i wykorzystywane w życiu. To one wpływają na rozwój dziecka.
Bibliografia: - Hanna Trawińska "Zabawy rozwijające dla małych dzieci".
- Dawid Lewis "Jak wychować zdolne dziecko".
- Zbigniew Skorny "Psychologia wychowawcza dla nauczycieli".
- M. Przetacznik-Gierowska G. Makiełło-Jarża "Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego".
- Henryk Moroz "Nasza matematyka: zabawy i gry dydaktyczne".
- Henryk Moroz "Współczesne środki dydaktyczne w nauczaniu początkowym".
- Krystyna Przybylska "Zabawy i ćwiczenia muzyczno-ruchowe w kl. I-III".
- W. Gniewkowski K. Wlaźnik "Wychowanie fizyczne".
- Z. Mórawska A. Wilkowa "Kształcenie języka dziecka w kl. I-III".
- St. Skorupka H. Auderskiej Z. Łempickiej "Maty słownik języka polskiego".
|
