Nauczyciel jest bardzo ważną osobą zarówno dla dzieci przedszkolnych jak i szkolnych. Poprzez kontakty interpersonalne oddziałowuje na nie w różny a zarazem bardzo istotny sposób. Pod koniec wieku przedszkolnego oraz początku wieku szkolnego nauczyciel jest dla dziecka dużym autorytetem, a zarazem osoba znaczącą, która ma istotny wpływ na kontakty dziecka z otoczeniem i ustosunkowanie się do niego, a w konsekwencji na rozwój osobowości. (S. Guz i A. Trebska, 1991). Zachowanie się nauczyciela w przedszkolu dostarcza dzieciom licznych modeli współżycia społecznego. Z. Skorny (1987) podaje, że wpływ tych modeli jest znaczny zarówno ze względu na codzienne, wielogodzinne kontakty, jak też przejawianą przez dzieci w wieku przedszkolnym skłonność do naśladowania postępowania dorosłych. Korzystny wpływ na proces socjalizacji dokonujący się w przedszkolu i szkole wywierają modele bezkonfliktowego zachowania się nauczyciela, życzliwej postawy wobec dzieci, sprawiedliwego oceniania ich osiągnięć. Życzliwa postawa przejawiana w stosunku do dzieci dostarcza modeli pro społecznego zachowania się, sprzyja zaspokojeniu ich potrzeby bezpieczeństwa i uznania społecznego, wpływa na ukształtowanie atmosfery współpracy i współdziałania. S. Guz i A. Trębska (1991) prowadziły badania na temat stosunku sześciolatków do przedszkola i szkoły. Analizując stosunek dzieci do przedszkola wyróżniły m.in. stosunek do nauczyciela i wymagania wobec niego. Aktualny obraz i ocena nauczyciela oraz oczekiwania wobec niego, badane były za pomocą kilku pytań. Zadaniem dzieci było dokończenie zdań typu: Moja pani jest...", "gdy czegoś nie wiem, nie umiem, to moja pani...", "Chciałbym, aby moja pani..." itp. Reakcje dzieci interpretowano z punktu widzenia treści wypowiedzi i ich emocjonalnego zabarwienia. Analiza treści pozwala zorientować się, jak wyraźny jest obraz nauczyciela i oczekiwania wobec niego, analiza zaś emocjonalnego zabarwienia pozwala na określenie nastawienia wobec nauczyciela. Większość dzieci sześcioletnich spostrzega nauczyciela w kategoriach pozytywnych. Dzieci najczęściej mówią o pozytywnych cechach osobowości i zachowania. Część dzieci zwraca uwagę na pozytywne cechy wyglądu zewnętrznego nauczyciela, niektóre zaś podkreślają jej rolę w zdobywaniu przez nie wiedzy. O pozytywnym stosunku większości dzieci do nauczyciela świadczą również wypowiedzi rodziców. Większość z nich uważa, że ich dzieci lubią swoją panią. Wśród wypowiedzi dotyczących oczekiwań wobec nauczyciela, a zwłaszcza pragnień i obaw z nim związanych, przeważały również reakcje o pozytywnym zabarwieniu. Badania dotyczące osoby nauczyciela podkreślają, że dla najmłodszych dzieci nauczyciel jest bardzo dużym autorytetem. Kilka rodzajów autorytetu wyróżnia M.Lejman(1983). Według autorki istnieje autorytet moralny określony przez normy zachowania i postępowania w stosunku do dzieci, autorytet intelektualny oparty na wiedzy i specjalności zawodowej nauczycielki. Ze względu na podporządkowanie się dzieci wyróżnia się autorytet wewnętrzny oraz zewnętrzny określony pełnioną rolą społeczną. Autorytet nauczyciela ułatwia kontakty z dziećmi i pozwala mu na wprowadzenie różnych modeli kierowania zespołem dziecięcym, które odgrywają ważną rolę w kształtowaniu stosunków społecznych. Styl demokratyczny wg Z. Skornego (1987) pozwala zachować nauczycielowi kierownicza funkcję, jednocześnie nie narzucając uczniom w sposób apodyktyczny różnych nakazów i zakazów, lecz stara się je uzasadnić, wyjaśnić cel i znaczenie. W miarę możności ważniejsze decyzje nauczyciela są uprzednio konsultowane z zespołem uczniowskim. Przeciwieństwem demokratycznego stylu jest styl autokratyczny, czyli despotyczny. W pracy nauczyciela przejawia się on w kierowaniu zespołem uczniowskim przez wytwarzanie w nim surowej dyscypliny opartej na strachu przed kara. Nauczyciel - autokrata za pomocą licznych nakazów narzuca uczniom zarówno zadania do wykonania, jak też w podobny sposób stara się kształtować u nich określone postawy, opinie i przekonania. Despotyczny styl kierowania wpływa hamująco na aktywność, samodzielność i inicjatywę dzieci. Sprzyja wytwarzaniu się wzajemnej niechęci, wrogości, która zaczyna występować nie tylko w stosunkach między nauczycielem a uczniem, lecz powoduje także niekorzystne ukształtowanie się wzajemnych stosunków koleżeńskich. Wpływ osobowości nauczyciela na społeczne zachowania się badał A. Janowski(1980). Stwierdził, że w klasach kierowanych demokratycznie uczniowie są bardziej aktywni niż uczniowie klas kierowanych autokratycznie. W klasach kierowanych demokratycznie kształtują się też korzystniejsze stosunki społeczne między uczniami, wyrażające się we wzajemnej życzliwości, chęci pomocy, zdolności współdziałania i współpracy. Niektórzy autorzy podają cechy dobrego nauczyciela. Z. Włodarski, A. Matczak (1992) za najważniejsze cechy uważają dostrzeganie i respektowanie indywidualności ucznia, jego podmiotowości, umiejętności odbierania informacji, które pozwolą zmaksymalizować działalność i stymulację rozwoju dziecka. Do tych cech M. Cywińska(1984) dodaje rzetelną wiedzę tak zawodową jak i ogólną, określone zainteresowania, światopogląd, takt pedagogiczny, autorytet a przede wszystkim postępowanie, stanowiące wzór godny naśladowania przez dziecko w każdej sytuacji. Bardziej szczegółowe cechy nauczyciela akceptowanego, lubianego określa A. Kargulowa (1991,s.51): - uznaje prawo dziecka do wypowiadania się własnego zdania, prawo do stawiania pytań na każdy temat, w tym prawo do mówienia o swoich problemach, sprawach
- podziela zainteresowania dzieci, jest zaangażowana, ma życzliwy stosunek zarówno do pracy jak i zabawy dzieci, wspólnie z nimi wykonuje pewne prace i bawi się
- szanuje prawa dziecka
- aprobuje działania dziecka, czyli akceptuje je takimi jakie jest, z jego cechami fizycznymi, usposobieniem, z jego umysłowymi możliwościami
Do tych cech należałoby dodać jeszcze zdolność do empatii oraz wrażliwość pedagogiczną. Cechy te wyrażają się w prawidłowej ocenie, ciągle zmieniającej się sytuacji w kontaktach międzyludzkich, w tym sytuacji dydaktyczno-wychowawczej i każdorazowym dostosowaniu do niej własnego sposobu postępowania.
BIBLIOGRAFIA - Cywińska M., Nauczyciel przedszkola - osoba znacząca, Wychowanie w przedszkolu 1984 nr 4,5
- Guz S., Trębska A. Stosunek sześciolatka do przedszkola i szkoły, Wychowanie w przedszkolu 1991, nr 2,3
- Janowski A., Psychologia społeczna a zagadnienia wychowania, Warszawa 1980
- Kargulowa A., Dlaczego dzieci nie lubią szkoły? WSiP, Warszawa 1991
- Lejman A., Autorytet nauczycielki przedszkola, Wychowanie w przedszkolu 1983, nr 7,8
- Skorny Z., Proces socjalizacji dzieci i młodzieży, WSiP, Warszawa 1987
- Włodarski Z., Matczak A., Wprowadzenie do psychologii WSiP, Warszawa 1992
|
