BUDOWANIE AUTORYTETU TRENERAWychowanie jest jednym z fundamentalnych czynników rozwoju społeczeństwa i każdego człowieka. Spełnia ono swe zadania wówczas, gdy przygotowuje młode pokolenie do uczestnictwa w życiu społecznym, gdy przyczynia się do doskonalenia więzi pożądanych z ogólnie akceptowanego punktu widzenia, integrujących i scalających. W wychowaniu młodego człowieka wielką rolę odgrywa nie tylko wpływ rodziny, przyjaciół i znajomych, lecz również nauczycieli, opiekunów kół zainteresowań oraz klubów, a także trenerów sportowych. Budowanie autorytetu trenera nie jest procesem prostym i stabilnym. Składa się z kilku płaszczyzn działania, z których każda wydaje się priorytetową. W literaturze przedmiotu spotyka się różne wzorce idealnego trenera - wychowawcy, bowiem ulega on zmianie z biegiem czasu w detalach. Jednocześnie jednak w idealnym wzorcu zawierają się wartości uniwersalne, nieprzemijające. Nie straciło na przykład na ważności zdanie Henryka Muszyńskiego z 1974 roku, gdy mówił: "Potrzebny jest nam dziś wychowawca przewodnik, opiekun w pracy i działaniu każdego ucznia, organizator życia i działania zbiorowego uczniów, człowiek o dyspozycjach czyniących go zdolnym do autentycznej współpracy z uczniami w atmosferze prawdziwej życzliwości i twórczości, wyposażony w umiejętności kierowania nimi". Aby uzyskiwać określone efekty, trener powinien przede wszystkim realizować wytyczne, określone w Ustawie o kulturze fizycznej. Do wymienionych tamże zadań pracy trenera należą między innymi: - Rozwijanie sprawności oraz podnoszenie poziomu wyszkolenia zawodników i osób ćwiczących;
- Kształtowanie u zawodników oraz osób ćwiczących właściwych cech oraz postaw moralnych i obywatelskich, szacunku do pracy i dyscypliny osobistej;
- Przestrzeganie obowiązujących w kulturze fizycznej norm moralnych oraz regulaminów sportowych;
- Dbałość o bezpieczeństwo oraz zdrowie zawodników i osób ćwiczących;
- Systematyczne podnoszenie swoich kwalifikacji.
Wzór osobowy trenera określony w tym dokumencie dotyczy natomiast przede wszystkim kształtowania: - troski o doskonalenie osobowości i podnoszenie sprawności podopiecznych;
- świadomej odpowiedzialności za wychowanie, szkolenie i bezpieczeństwo ćwiczących;
- troski o rozwój i samodoskonalenie własnej osobowości
Z pewnością trener, u którego zawodnicy bez problemu odnajdują wyżej wymienione cechy, cieszy się wziętym autorytetem. Aby ukształtować w zawodnikach właściwe postawy moralne i stać się dla nich wzorcem godnym naśladowania, trener powinien oddziaływać silnie własnym przykładem, zgodnie ze starorzymską zasadą "Verba docent, exempla trahunt" (słowa uczą, przykłady pociągają). Trener jako szkoleniowiec zmuszony jest do dbałości o własne zdrowie i prawidłowy rozwój fizyczny oraz o postępowanie według reguł opisanych w "Kodeksie etycznym trenera sportowego", opartym na fair play - uczciwej grze. Mówiąc o fair play, mamy na myśli pewien element podstawowy, warunkujący pozostałe - jest nim po prostu uczciwość. Trenerska uczciwość w praktyce sportowej przejawia się w sposób niezwykle konkretny, to znaczy: - w uczciwości wobec siebie samego, oznaczającej umiejętność analizy samokrytycznej, prawidłową ocenę tego, co się chce i może osiągnąć;
- w uczciwości wobec zawodnika, oznaczającej preferowanie jego dobra, a zwłaszcza zdrowia i bezpieczeństwa.
Kodeks etyczny trenera wyraźnie wskazuje na cechy, którymi powinien charakteryzować się człowiek, emanujący autorytetem. Do priorytetów takiego stylu pracy powinny należeć: - Troska o etos sportu i prestiż zawodu, zobowiązujący każdego trenera sportowego do szczególnej dbałości o moralną stronę własnego postępowania;
- Dbałość o dobro zawodnika jako jednostki i drużyny jako zespołu oraz o ogólnospołeczne dobro sportu jako składowej części kultury fizycznej;
- Świadomość bycia nie tylko instruktorem - szkoleniowcem, lecz również wychowawcą, przejawiająca się we wzajemnym zaufaniu między nim a zawodnikiem, zrozumieniu, akceptacji, pozytywnych relacjach interpersonalnych;
- Dbałość o zawodnika jako człowieka, oznaczająca stwarzanie warunków dla jego pełnego rozwoju osobowego, (m.in. pozwalająca na zdobywanie wykształcenia, kształtowania dodatkowych zainteresowań, podejmowania nowych wyzwań, osiągania innych celów niż sportowe);
- Reprezentowanie nieskazitelnej postawy moralnej i społecznej, prowadzenie akceptowalnego społecznie stylu życia;
- Stosowanie rzetelnych, bezwzględnie uczciwych metod pracy w pomiarach oraz interpretacji wyników.
Każdy zawodnik wymaga indywidualnego sposobu oddziaływania, każdy posiada własne poglądy, inną osobowość, inne postawy i chociażby dlatego model trenera powinien być dynamiczny. Jednakże budując swój autorytet, efektywnego trenera powinny charakteryzować: - Takt pedagogiczny - właściwa postawa moralna i społeczna, sprawiedliwość, życzliwość, szczerość, stanowczość, cierpliwość, wyrozumiałość, punktualność, obiektywizm, umiejętność indywidualnego podejścia, chęć niesienia pomocy potrzebującym i dyskrecja w sprawach osobistych zawodników;
- Troska o prestiż zawodu i etos sportu - dokładna znajomość praktyczna oraz teoretyczna swojej specjalności, stosowanie metod, form i środków warunkujących efektywność pracy, znajomość problematyki kultury fizycznej i metodyki wychowania fizycznego. Doskonalenie i stałe podnoszenie własnych kwalifikacji, fachowości i sprawności fizycznej;
- Indywidualne zalety osobowości - pozytywne cechy charakteru występujące w postawach prospołecznych, umiejętność pomagania, stawianie wymagań dostosowanych do możliwości zawodników, umiejętność poznawania osobowości innych, empatia, inteligencja emocjonalna, zdolności przywódcze, optymizm i umiejętność podejmowania właściwych decyzji w ograniczonym czasie.
Warto dodać, iż obiektywne ustalenie ideału trenera jest trudne. Jako przykład wspaniałego podejścia trenerskiego można zacytować słowa Huberta Wagnera: "Na początku powiedziałem chłopcom, że będziemy pracowali ciężko i dużo, ale na pewno sięgniemy po największe sukcesy, ponieważ stać nas na to. Uprzedziłem, że podstawą naszej pracy będzie żelazna, ale świadoma dyscyplina, że na treningu i podczas meczu tylko ja mam rację. Dyskutować możemy do woli po treningach. Powiedziałem, kto się nie czuje na siłach podołać tym obowiązkom, niech powie teraz i od razu zrezygnuje, potem będzie to niemożliwe, a niezdyscyplinowanych będzie czekała kara. Wszyscy się zgodzili i potem tak już było co roku". Każdy trener - opiekun samodzielnie kształtuje swój wizerunek wśród wychowanków, każdy stosuje indywidualne metody pracy, ma jedyne w swym rodzaju podejście do pracy i podopiecznych. Budowanie autorytetu w ich oczach trwa miesiącami, latami. Między trenerem a grupą tworzy się szczególna, niepowtarzalna więź przyjaźni, szacunku, wiary, zaufania, poświęcenia, kompromisu. Kształtuje się specyficzny układ zależności. Obie strony mają wpływ na budowanie autorytetu trenera - obie decydują ostatecznie o jego funkcjonowaniu. To proces niejednoznaczny, a w powyższej pracy podjęta została tylko próba wyodrębnienia najistotniejszych cech trenera, sprzyjających traktowaniu go jako autorytet przez podopiecznych. |
